Ядгарова Руқия

Ushbu kitob O'zbek tili tovush tizimini batafsil o'rganishga bag'ishlangan. Unda til tovushlarining hosil bo'lish jarayoni, tasnifi, artikulyatsiyasi va o'zbek tilidagi fonetik tizimning xususiyatlari ko'rib chiqiladi. Kitobda nazariy ma'lumotlar bilan bir qatorda amaliy misollar ham keltirilgan.

Asosiy mavzular

Kishi tanasining til tovushlarini hosil qilishda qatnashadigan a'zolari: Ushbu bobda tovush hosil qilishda ishtirok etadigan a'zolar (o'pka, ovoz paychalari, til, lablar, tanglay va h.k.) ning tuzilishi va vazifalari batafsil tushuntiriladi. Har bir a'zoning tovush hosil qilish jarayonidagi roli ko'rsatiladi.
Til tovushlarining ovoz va shovqinning qatnashuvi asosidagi tasnifi: Bu mavzuda tovushlarning akustik xususiyatlariga ko'ra tasnifi beriladi, ya'ni ovoz va shovqin elementlarining nisbati bo'yicha unli va undosh tovushlar, jarangli va jarangsiz tovushlar kabi turlarga ajratiladi.
Ovoz tovushlar: O'zbek tilidagi unli tovushlar (i, u, a, â, e, o) ning artikulyatsion va akustik xususiyatlari, lablarning holati, tilning vertikal va gorizontal harakati kabi jihatlar asosida tahlil qilinadi. Unlilarning o'zaro munosabatlari va tizimdagi o'rni ko'rib chiqiladi.
Shovqin tovushlar: O'zbek tilidagi undosh tovushlar (p, f, t, s, sh, ch, k, q, x, h) ning hosil bo'lish o'rni va usuliga ko'ra tasnifi beriladi. Lab tovushlari, til oldi, til orqa, bo'g'iz tovushlari kabi turlari, portlovchi, sirg'aluvchi, qorishiq tovushlar haqida ma'lumot beriladi.
Ovozli tovushlar: Bu bobda o'zbek tilidagi sonor undoshlar (b, v, d, z, j, g', g) ning hosil bo'lish xususiyatlari, artikulyatsiyasi va boshqa undoshlardan farqlari tushuntiriladi.
Ovozdor tovushlar: O'zbek tilidagi sonor tovushlar (y, m, n, ng, l, r) artikulatsiyasi va boshqa tovushlardan farqli jihatlari tushuntiriladi. Tovushlarning artikulyatsiyasida burun bo'shlig'ining roli ko'rsatiladi.