O’zbek tilini so’z – gaplarning o’rganilishi.
Ushbu kitob o'zbek tilshunosligida so'z turkumlari va so'z-gaplarning o'rganilishiga bag'ishlangan bo'lib, mavjud nazariyalar va qarashlarni tahlil qiladi hamda yangicha yondashuvlarni taklif etadi. Unda til birliklarining imkoniyatlari, so'zlarning semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari, shuningdek, modal so'zlar, undovlar, taqlid so'zlar kabi oraliq turkumlar masalalari ko'rib chiqiladi. Kitobda til va nutq munosabatlari, leksemalarning voqelanishi, turkumlik semasi, lisoniy birliklar va ularning vazifalari kabi muhim tushunchalar ham o'rin olgan.
Asosiy mavzular
- So'z turkumlari tasnifi: So'zlarni turkumlarga ajratishning asosiy mezonlari, jumladan semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlar tahlil qilinadi. Mustaqil va yordamchi so'zlar, oraliq turkumlar (modal so'zlar, undovlar, taqlid so'zlar) masalalari ko'rib chiqiladi. Har bir turkumning o'ziga xos belgilari va nutqdagi vazifalari aniqlanadi.
- So'z-gaplar: So'z-gaplar alohida nutq birligi sifatida o'rganiladi. Ularning mustaqil gap bo'la olish xususiyati, gap tarkibidagi o'rni, semantik va sintaktik imkoniyatlari tahlil qilinadi. Modal so'zlar, undovlar va taqlid so'zlarning so'z-gap sifatidagi o'ziga xosliklari ko'rsatib beriladi.
- Lison va nutq: Lison (til) va nutq hodisalari o'rtasidagi farqlar aniqlanadi. Tilning tizimli tuzilishi, undagi birliklar (leksemalar, so'zlar) va ularning o'zaro munosabatlari ko'rib chiqiladi. Nutqning lisoniy birliklarning voqelanishi sifatidagi roli va xususiyatlari ochib beriladi.
- Turkumlik semasi: Turkumlik semasi tushunchasi muhokama qilinadi. So'zlarning turkumlarga mansubligini belgilovchi semantik omillar aniqlanadi. Bu masala tilshunoslikdagi dolzarb muammolardan biri sifatida baholanadi.