Семейства Сосновые.
Ushbu kitobda qarag'aylar oilasi batafsil ko'rib chiqilgan. Unda qarag'aylarning umumiy tavsifi, ko'payishi va xo'jalikdagi ahamiyati haqida ma'lumotlar keltirilgan. Kitob qarag'ayning tuzilishi, changlanishi va urug'lanishi jarayonlarini sxemalar va rasmlar bilan tushuntiradi.
Asosiy mavzular
- Umumiy tavsif: Qarag'ay – bir uyli o'simlik. Bahorda yosh shoxlarida ikki xil mayda qo'zoqlar ko'rinadi: yashil-sariqlari yosh novdalarining asosida zich guruhlarda to'plangan, qizg'ishlari esa ularning uchlarida yakka-yakka joylashgan. Qo'zoqlar o'zgargan novdalarni tashkil etadi. Qizg'ish qo'zoqlar – urg'ochi qo'zoqlar. Har bir qizil qo'zoqning tangachasida ikkitadan urug'chi kurtak rivojlanadi, ularda urg'ochi gametalar – xromosomalarning gaploid to'plamiga ega bo'lgan tuxum hujayralari joylashgan. Yashil-sariq qo'zoqlar – erkak qo'zoqlar. Yashil qo'zoqlarning tangachalarida ikkitadan chang xaltachalari rivojlanadi. Ularda chang yetiladi. Chang tarkibiga vegetativ va generativ hujayralardan tashkil topgan chang donachasi va changga yengillik beruvchi ikkita havo qopchasi kiradi. Chang osongina shamol orqali tarqaladi.
- Ko'payish: Qarag'aylar bahorda 'changlaydi', ya'ni erkak qo'zoqlardan chang chiqa boshlaydi. Yetilgan chang to'kiladi, shamol ko'taradi va urug'chi kurtaklarida chang qabul qilgichga o'tkaziladi. Bu jarayon changlanish deb ataladi. Ochiq urug'lilar ko'p miqdorda chang ishlab chiqaradi. Changlanishdan so'ng qizg'ish qo'zoqlarning tangachalari yopishadi va smola bilan yopishtiriladi. Qarag'ayda urug'lanish faqat keyingi yilda – changlanishdan 12-14 oy o'tgach sodir bo'ladi. Chang unib chiqadi, donaning vegetativ hujayrasidan chang naychasi hosil bo'ladi, generativ hujayradan esa shu naychaning ichida ikkita spermiy hosil bo'ladi. Yopilgan qo'zoqlarning urug'chi kurtaklarida urug'lanish sodir bo'ladi. Urug'lanishda faqat bitta spermiy ishtirok etadi, ikkinchisi nobud bo'ladi. Urug'lanish natijasida xromosomalarning diploid to'plamiga ega bo'lgan zigota hosil bo'ladi. Zigota murtakga boshlanish beradi, butun urug'chi kurtakdan esa ozuqa moddalari zaxirasi bilan urug' hosil bo'ladi, u endospermda joylashgan. Urug' qobig'i urug'chi kurtak qoplog'idan hosil bo'ladi.