Иқтисодиёт назарияси
Ushbu kitob iqtisodiyot nazariyasining asosiy tushunchalari, prinsiplari, qonunlari va modellarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda iqtisodiy tizimlar, mulkchilik munosabatlari, bozor mexanizmlari, talab va taklif, narxlar, raqobat, mehnat va ish haqi kabi mavzular chuqur tahlil qilinadi. Kitobning maqsadi - iqtisodiy bilimlarni ommalashtirish va iqtisodiy tafakkurni shakllantirishdan iborat.
Asosiy mavzular
- Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va uslubi: Iqtisodiyotning bosh masalasi, iqtisodiy bilimlarning shakllanishi, iqtisodiyot nazariyasining predmeti va vazifalari, iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar, iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilish uslublari ko'rib chiqiladi.
- Iqtisodiy resurslar va jamiyat ehtiyojlari: Iqtisodiy resurslar turlari, tarkibi va cheklanganligi, ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar va ularning turlari, resurslar cheklanganligi va ehtiyojlarni qondirish muammolari, muqobil tanlov va qaror qabul qilish masalalari yoritiladi.
- Iqtisodiy tizimlar va ularning o'zgarishi: Iqtisodiy tizim tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi, iqtisodiy tizimlarni turkumlashga turli yondashuvlar, iqtisodiy taraqqiyot bosqichlariga formasion va texnologik yondashuvning o'ziga xosligi, iqtisodiy tizim modellari va ularning belgilari tahlil qilinadi.
- Iqtisodiy faoliyat va uning samaradorligi: Iqtisodiy faoliyatning mazmuni va turlari, ishlab chiqarish jarayonining mohiyati va o'ziga xosligi, ishlab chiqarish omillari va uning tarkibi, ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari, ishlab chiqarishning samaradorligi va uning ko'rsatkichlari bayon etiladi.
- Iqtisodiy tizimda tovar va pul: Ijtimoiy xo'jalik shakllari va ularning rivojlanishi, tovar va uning xususiyatlari, qiymatning turli xil nazariyalari, pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari haqida ma'lumot beriladi.
- Bozor iqtisodiyotida mulkchilik munosabatlari: Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni, mulk obyektlari va subyektlari, mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni, O'zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadlari, yo'llari va usullari ko'rib chiqiladi.
- Bozor iqtisodiyotida bozor va uning belgilari: Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va unga o'tishning asosiy modellari, Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari, Bozor iqtisodiyotining asosiy muammolari, Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari haqida ma'lumot beriladi.
- O'tish davri va uning O'zbekistondagi xususiyatlari: O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tishning tamoyillari va xususiyatlari, respublikada bozor islohotlarini amalga oshirish va uning asosiy yo'nalishlari, bozor munosabatlariga o'tish jarayonida makroiqtisodiy barqarorlikka erishish vazifalari, iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish vazifalari, Jahon moliya-iqtisodiy inqirozi sharoitida respublikada ijtmoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustvor yo'nalishlari tahlil qilinadi.
- Bozor va uning tuzilishi: Bozor tushunchasi va uning vazifalari, bozorning turlari va tuzilishi, bozor infratuzilmasi va uning unsurlari haqida ma'lumot beriladi.
- Talab, taklif va bozor muvozanati: Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar, talab qonuni, taklif tushunchasi, taklif qonuni, taklif miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar, talab va taklif o'rtasidagi nisbat hamda uning o'zgarishi ko'rib chiqiladi.
- Bozor tizimida tadbirkorlik faoliyati va tadbirkorlik kapitali: Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va uning asosiy belgilari, tadbirkorlik faoliyatining shakllari va tamoyillari, tadbirkorlik kapitalining harakati va uning bosqichlari, tadbirkorlik kapitalining aylanishi. asosiy va aylanma kapital haqida ma'lumot beriladi.
- Sarf xarajatlar, foyda va zarar: Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi, qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish harajatlarining o'zgarish tamoyillari, foydaning mazmuni, foyda normasi va massasi yoritiladi.
- Mehnat va ish haqi: Yaratilgan mahsulot va daromadlarni taqsimlash to'g'risidagi nazariyalar, ish haqining iqtisodiy mazmuni va uning darajasini belgilovchi omillar, ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari, alohida mehnat bozorlarida ish haqi darajasining aniqlanishi, inson kapitaliga investitsiyalar, mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va unda kasaba uyushmalarining roli haqida ma'lumot beriladi.
- Raqobat nazariyasi: Raqobatning iqtisodiy mohiyati, raqobat shakllari va usullari, O'zbekistonda raqobatichilik muhitining vujudga kelishi va antimonopol qonunchilik ko'rib chiqiladi.
- Narx va uning shakllanishi: Narxning mohiyati va vazifalari, Erkin va monopollashgan bozorda narxning shakllanish xususiyatlari, Narxning turlari, O'zbekistonda davlatning narx siyosati yoritiladi.
- Agrar tizimda renta munosabatlari: Agrar munosabatlar va ularning hususiyatlari, yer rentasi va uning turlari, agrosanoat integratsiyasi, agrosanoat majmuasi va uning tarkibi, agrobiznes va uning turlari haqida ma'lumot beriladi.