Статистик тўплам. Варианта. Бош ва танланма тўплам. Вариантларни гуруппалаш
Ushbu kitob statistik to‘plam, variantlar, bosh va tanlanma to‘plamlari hamda variantlarni gruhhlashga bag‘ishlangan. Kitobda statistik to‘plam tushunchasi, variantlar, bosh va tanlanma to‘plamlarining turlari, variantalarni guruhlash, variatsion qator, sifat va son bo‘yicha variatsiyada berilganlarni guruhlash, yig‘ilgan va nisbiy chastotalar kabi mavzular yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Statistik to‘plam. Variantlar.: Biologiyada tadqiqotchilar asosan sifat tarkibi bir jinsli bo‘lgan to‘plam bilan ish ko‘radi. Individlarning son yoki sifat belgilari o‘rganilganda bir emas, balki bir qator qiymatlar hosil bo‘ladi. Sifat tarkibi nisbatan bir jinsli bo‘lib, bir belgilarga tegishli bo‘lgan o‘zgaruvchi qiymatlar to‘plami statistik to‘plam deyiladi. Statistik to‘plamning har bir elementi variant hisoblanadi. To‘plamdagi variantalar soni esa to‘plamning hajmini bildiradi.
- Bosh va tanlanma to‘plam. Tanlanma turlari.: Tekshirishning bunday usuli tanlanma usul deyiladi, o‘lchash uchun yig‘ib olingan ko‘saklar tanlanma to‘plam hisoblanadi. Paxtazordagi hamma ko‘saklar to‘plami esa bosh to‘plam deyiladi. Bosh to‘plamdagi hamma elementlar soni shu to‘plamning hajmi deyiladi. Tanlanma to‘plamdagi hamma elementlar soni tanlanmaning hajmi deyiladi.
- Variantlarni guruhlash. Variatsion qator.: Tajriba o‘tkazayotgan shaxs, ya’ni statist ishlab chiqarish kerak bo‘lgan “hom” material-tanlanma to‘plam qanday hosil qilingan bo‘lsa, shunday holda yozilgan qator qiymatlardan iborat bo‘ladi; bu to‘plamda hech qanday tartib yo‘q. Birinchi vazifa shu variantlar orasida tartib o‘rnatishdan iborat. Agar berilgan variantalarni ortib yoki kamayib borish tartibida yozsak bu variatsion qator deyiladi.
- Sifat va son bo‘yicha variatsiyada berilganlarni guruhlash: Tahlil qilish lozim bo‘lgan to‘plamda variantalar soni ko‘p bo‘lganda esa ularni guruhlarga ajratib, so‘ngra jadval yoki qator ko‘rinishida yoziladi. Sifat bo‘yicha variatsiya (o‘zgaruvchanlikda) berilganlarini guruhlashda berilganlar eng oson guruhlanadi. Son bo‘yicha variatsiya holatida, belgi diskret o‘zgaruvchi bo‘lsa, u holda to‘plamdagi (tanlanmadagi) variantalarning turli qiymatlarini o‘sish tarkibida yozib, ulardan har birining takrorlanishi sonini ko‘rsatish yetarlidir.
- Yig‘ilgan va nisbiy chastotalar.: Yig‘ilgan chastotalar berilgan to‘plamning biror variantadan kichik bo‘lgan elementlari sonini harakterlaydi. Belgining turli qiymatlari chastotalarining tanlanma hajmiga nisbati shu belgining nisbiy sanoqlari yoki nisbiy chastotalari deyiladi. Berilgan belgining turli qiymatlari va ularga mos nisbiy chastotalardan tuzilgan jadval shu belgining statistik yoki empirik taqsimoti deyiladi.