Meteorologiya fanidan amaliy mashg’ulotlar
Ushbu kitob meteorologiya fanidan amaliy mashg'ulotlar to'plami bo'lib, unda atmosfera tuzilishi, quyosh radiatsiyasi, tuproq harorati, havo namligi, bulutlar va yog'inlar kabi asosiy mavzular bo'yicha talabalarga amaliy ko'nikmalar berish maqsad qilingan. Har bir mavzu bo'yicha nazariy ma'lumotlar, amaliy topshiriqlar va mustaqil ishlash uchun yo'llanmalar keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Atmosfera tuzilishi va tarkibi: Yer atmosferasining qatlamlari, ularning xususiyatlari, gaz tarkibi va atmosfera tuzilishining ahamiyati haqida ma'lumot beriladi. Talabalar atmosferaning shakllanishi, tuzilishini chizish va tahlil qilish, shuningdek, gaz tarkibini gistogramma bilan ifodalash bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Quyosh radiatsiyasi va uning taqsimlanishi: Quyosh radiatsiyasining atmosfera va yer yuzidagi taqsimlanishi, solyar iqlim, quyosh doimiyligi kabi tushunchalar o'rganiladi. Talabalar turli jadval va ma'lumotlardan foydalanib quyosh radiatsiyasi grafigini tuzish, issiqlik miqdorini hisoblash va tahlil qilish bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Tuproq harorati va uni o'lchash usullari: Tuproqning isishi va sovishiga ta'sir etuvchi omillar, tuproq haroratini o'lchash usullari, termometrlar bilan ishlash tartibi ko'rib chiqiladi. Talabalar tuproq haroratining oylik o'zgarishi grafigini tuzish, issiqlik mintaqalarini aniqlash va tuproq haroratini kuzatish joyi sxemasini chizish bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Havo namligi va uni o'lchash usullari: Havoning absolyut va nisbiy namligi, namlik tanqisligi, psixrometrik jadval kabi tushunchalar o'rganiladi. Talabalar turli asboblar yordamida havo namligini o'lchash, psixrometrik jadvaldan foydalanish va namlikning o'simlikka ta'sirini baholash bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Bulutlar va ularning fizik mohiyatini o'rganish: Bulutlarning yer yuzida taqsimlanishi, fasllar bo'yicha o'zgarishi, bulutlar tasnifi va ularning shakllari haqida ma'lumot beriladi. Talabalar bulutlar tasnifini o'rganish, turli joylardagi bulutli kunlar miqdorini tahlil qilish va osmonni bulutlilik darajasiga qarab baholash bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Atmosfera yog'inlarining o'rtacha ko'p yillik qatlamini aniqlash: Yog'inlarning hosil bo'lishi, turlari, yog'in miqdorini aniqlash usullari, o'rtacha ko'p yillik qatlamini hisoblash usullari o'rganiladi. Talabalar turli usullar (arifmetik, kvadratlar, izogietlar) yordamida daryo havzasiga yoqqan yog'in qatlamini aniqlash, yog'in grafigini tuzish va tahlil qilish bo'yicha topshiriqlarni bajaradilar.
- Atmosfera bosimini o'rganish: Atmosfera bosimi, uning o'zgarishi, o'lchash usullari va asboblari (barometrlar, barograflar), bosimning geografik taqsimlanishi kabi mavzularni qamrab oladi. Talabalar bosimni o'lchash usullarini o'rganish, simob ustunidagi bosimni millibarlarga aylantirish, turli kengliklarda bosim grafigini tuzish va atmosfera bosimining o'zgarishi haqida tushunchaga ega bo'ladilar. Shuningdek, sinoptik xaritalardan foydalanish orqali bosim taqsimotini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradilar.
- Havo harorati va uni o'lchash usullari: Havo haroratini o'lchash usullari, temperatura gradiyenti, konvektsiya va adiabatik jarayonlar kabi asosiy tushunchalar o'rganiladi. Talabalar ushbu mavzu doirasida temperatura o'lchov asboblarining tuzilishini o'rganish, O'zbekiston shaharlarida o'rtacha harorat grafigini tuzish va balandlikka bog'liq haroratni hisoblash kabi amaliy topshiriqlarni bajaradilar.
- Havo harakati va shamollar: Shamollarning hosil bo'lish sabablari, shamol yo'nalishi va tezligini o'lchash, shamol shkalalari va turli xil shamol turlari (brizlar, tog'-vodiy shamollari) haqida ma'lumot beriladi. Talabalarga shamol tezligini o'lchash asboblari bilan ishlash, shamol gulini chizish, turli xududlardagi shamol yo'nalishini tahlil qilish va shamol hosil bo'lish omillarini o'rganish topshiriqlari beriladi.
- Bug'lanish va transpiratsiya: Bug'lanishni aniqlash usullari, suv yuzasidan bug'lanish, qor qoplamidan bug'lanish va havo haroratini o’lchash kabi tushunchalarga asoslaniladi.