Араб тилида исм туркумига кирувчи сўзларнинг насб ҳолати

Ushbu maqolada arab tilida ism turkumiga kiruvchi so'zlarning nasb holati (tuslanishi) masalalari ko'rib chiqilgan. Arab tilida kelishik va tuslanish tushunchalari o'zbek tilidagi kabi mavjud bo'lmasa-da, arabshunos olimlarimiz ta'lim jarayonida qulaylik yaratish maqsadida bu terminlarni qo'llashadi. "Fleksiya" (arab tilida "e'rob") so'zlarning oxirgi bo'g'in unlilarining o'zgarishini anglatadi va ismlarda kelishikni, fe'llarda esa maylni ifodalaydi. Maqolada raf', nasb, jarr kabi arab tilidagi kelishiklar, ularning ismlar va fe'llardagi vazifalari tahlil qilingan.

Asosiy mavzular

Fleksiya (E'rob): So'zlarning oxirgi bo'g'in unlisining o'zgarishi. Ismlarda kelishikni, fe'llarda maylni ifodalaydi. Raf' (bosh kelishik), nasb (tushum kelishigi), jarr (qaratch kelishigi) kabi turlarga bo'linadi.
So'zlarning tasnifi (Mabniy va Mu'rob): Arab nahvchilari so'zlarni oxirining o'zgarishiga ko'ra ikki guruhga ajratadi: mabniy (o'zgarmaydigan) va mu'rob (o'zgaradigan). Mu'rob so'zlar boshqa so'zga bog'liq bo'lsa yoki oldidan predlog kelsa, shakli o'zgaradi.
Ismlarning Nasb Holati: O'zbek va rus tilshunosligidagi tushum kelishigiga to'g'ri keladi, lekin ko'proq qo'llaniladi. Mahmud Zamahshariy nasb holatidagi ismlarni asl va asliga o'xshash turlarga bo'ladi. Asl nasb holatidagi ismlar (maf'ullar) besh turga bo'linadi: mutloq maf'ul, maf'ul bihi, maf'ul fihi, maf'ul ma'ahu, maf'ul lahu.
Nasb holatidagi ismlarning turlari (Mahmud Zamahshariy tasnifi): Mahmud Zamahshariy asliga o'xshash nasb holatidagi ismlarni yetti turga bo'ladi: hol, tamyiz, mustasno, "kana" fe'li bilan kelgan ot kesim, "inna" yuklamasidan keyingi ism, "la" (jinsni inkor qiluvchi) dan keyingi ism, "ma" va "la" ("laysa" ma'nosida) dan keyingi kesim.