Тилшуносликка кириш
Ushbu kitob tilshunoslik fanining asosiy tushunchalari, tarixi va zamonaviy yo'nalishlarini qamrab olgan. Unda tilning mohiyati, tuzilishi, rivojlanish qonuniyatlari, fonetika, leksikologiya, grammatika kabi sohalar haqida ma'lumot berilgan. Kitob, shuningdek, tilshunoslikning boshqa fanlar bilan aloqasi va o'zbek tilshunosligining rivojlanish bosqichlarini ham yoritadi.
Asosiy mavzular
- TIlshunoslik fanining predmeti va vazifalari: Ushbu mavzu tilshunoslik fanining o'rganish obyekti, vazifalari, asosiy tarmoqlari va boshqa fanlar bilan aloqasini yoritadi. TIlning jamiyatdagi o'rni va ahamiyati, ijtimoiy hodisa sifatidagi xususiyatlari ham ko'rsatib o'tiladi. Shuningdek, tilning paydo bo'lishi haqidagi nazariyalar va rivojlanish bosqichlari ham tahlil qilinadi.
- Fonetika va fonologiya: Mavzu fonetika va fonologiya fanlarining o'rganish obyekti, asosiy tushunchalari, fonetik transkripsiya, artikulyatsiya va akustik xususiyatlari, fonemalar va ularning variantlari, urg'u, intonatsiya kabi masalalarni qamrab oladi. Shuningdek, nutq tovushlarining tasnifi va o'zgarishlari ham ko'rib chiqiladi.
- Leksikologiya va semasiologiya: Ushbu mavzu leksikologiya fanining o'rganish obyekti, so'zning ma'nosi, semantik tuzilishi, ko'p ma'nolilik, omonimiya, sinonimiya, antonimiya kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, frazeologiya, etimologiya va leksikografiya kabi leksikologiyaning bo'limlari ham yoritiladi.
- Morfologiya va so'z yasalishi: Mavzu morfologiya fanining o'rganish obyekti, so'z turkumlari, ularning grammatik kategoriyalari, morfemalar va ularning turlari, so'z yasalish usullari kabi masalalarni qamrab oladi. Shuningdek, affiksatsiya, kompozitsiya, konversiya kabi so'z yasalish usullari ham ko'rib chiqiladi.
- Sintaksis: Ushbu mavzu gap tuzilishi, gap bo'laklari, so'z birikmalari, gapning aktual bo'linishi, sintaktik munosabatlar kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, gaplarning turlari (darak, so'roq, buyruq, undov) va ularning sintaktik xususiyatlari ham yoritiladi.
- Yozuv tarixi: Ёзувнинг келиб чиқиши, турлари ва ривожланиш босқичлари, графика ва орфография масалалари баён этилади. Алифбо, унинг пайдо бўлиши ва амалий аҳамияти, ёзувнинг махсус турлари ҳам кўриб чиқилади.
- Тилшунослик тарихи: Ушбу мавзуда қадимги ва замонавий тилшуносликнинг шаклланиш ва ривожланиш тарихи, асосий йўналишлари кўриб чиқилади. Шунингдек, буюк тилшунос олимларнинг ҳаёти ва фаолияти ҳақида маълумот берилади.