Высшая нервная деятельность – кора головного мозга
Ushbu kitob oliy asab faoliyati, xususan, bosh miya po'stlog'ining tuzilishi, funksiyalari va shikastlanish sindromlariga bag'ishlangan. Unda bosh miya po'stlog'ining anatomiyasi, sitoarxitektonikasi, turli funksiyalarning lokalizatsiyasi va zararlanish sindromlari batafsil ko'rib chiqiladi. Shuningdek, asab hujayralarining tuzilishi, bosh miya yarim sharlarining burmalari va egatlari, hamda turli xil sezgi va nutq buzilishlari haqida ma'lumotlar berilgan. Kitob talabalarga topikal tashxis qo'yishni o'rgatish maqsadida yozilgan bo'lib, bosh miya tuzilishi va funksiyalari bilan tanishtirish, patologiyalarni aniqlash va sindromlarni aniqlash vazifalarini o'z ichiga oladi.
Asosiy mavzular
- Bosh miya po'stlog'ining anatomiyasi: Bosh miya po'stlog'i katta yarim sharlarning sirtqi qatlami bo'lib, qalinligi 1 dan 4,5 mm gacha bo'lgan kulrang moddadan tashkil topgan. Uning maydoni 220000 mm² ga teng. Po'stloqda tashqi va ichki yuzalar, shuningdek, asos ajratiladi. Asosiy massasi asab hujayralari, asab tolalari, neyrogliya va qon tomirlaridan iborat.
- Bosh miya po'stlog'ining sitoarxitektonikasi: Asab hujayralarining shakli, kattaligi va zichligi turli qatlamlarda va bosh miya po'stlog'ining turli joylarida farq qiladi. Sitoarxitektonik maydonlarning qo'shni maydonlarga o'tishi ham har xil. Inson miyasining 100 milliard asab hujayralaridan 14 milliardga yaqini po'stloqda joylashgan bo'lib, ulardan 8 milliardi katta va o'rta o'lchamdagi hujayralar (3-5-6 qatlam), 6 milliardi esa turli qatlamlarning kichik hujayralaridir. Hozirgi ma'lumotlarga ko'ra, 100 milliard hujayraning 70% bosh miya po'stlog'ida joylashgan, motor hujayralar ulushi esa 2-3 milliardni tashkil etadi.
- Bosh miya yarim sharlarining burmalari va egatlari: Po'stloqning sirti egatlar tufayli tekis emas. Ular po'stloqni turli o'lcham va joylashuvdagi burmalarga ajratadi. Shu munosabat bilan, butun po'stloqning 1/3 qismi (77000 mm²) ochiq yuzaga to'g'ri keladi, 2/3 qismi (143000 mm²) egatlar tubida yashiringan. Bosh miya po'stlog'ining butun sirti 3 ta asosiy egat (markaziy – Rolanda, Silviya va qorong'u-ensa) yordamida 4 bo'lakka bo'linadi: peshana, tepa, chakka va ensa.
- Bosh miya po'stlog'ida funksiyalarning lokalizatsiyasi: Funksiyalarning lokalizatsiyasi ko'p jihatdan katta yarim sharlarning sitoarxitektonik maydonlari chegaralariga mos keladi. Funksiyalarning joylashuvi haqidagi asosiy ma'lumotlar turli xil usullar bilan olingan. Motor vakilligi oldingi markaziy burmada joylashgan. Sezgi vakilligi orqa markaziy burmada. Eshitish, ko'rish, vestibulyar va hid bilish zonalar sezgi-motor zonasidan tashqarida joylashgan va butun tana yuzasidan va barcha ichki organlarning katta massasidan sezilarli darajada katta maydonni egallaydi.
- Nutq funksiyasi, nutq buzilishlari: Nutq - katta yarim sharlarning eng yangi (filogenetik yangi) funksiyalaridan biri. Nutq faqat inson funksiyasidir; nutq funksiyasiga eng katta aloqasi bo'lgan sitoarxitektonik maydonlar faqat odamlarda mavjud. Insonning fikrlashi har doim og'zaki bo'ladi. Og'zaki fikrlash va nutq faqat insonga xos bo'lgan ikkinchi signal tizimiga tegishli.
- Bosh miya bo'laklarining shikastlanish sindromlari: Roland sohasi, ya'ni oldingi va orqa markaziy burmalarning shikastlanishi tana qarama-qarshi tomonida harakat yoki sezgi funksiyalarining yo'qolishi bilan tavsiflanadi. Peshona bo'lagining shikastlanishi ko'pincha xulq-atvorning o'zgarishiga olib keladi. Chakka bo'lagining shikastlanishi eshitish va nutq buzilishlariga olib kelishi mumkin. Ensa bo'lagining shikastlanishi ko'rish buzilishlariga olib keladi.