Shrift

Mazkur o‘quv qo‘llanmasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan tayyorlangan bo‘lib, kasb-hunar kollejlari uchun mo‘ljallangan. Unda "Qirqma shrift kompozitsiyalari" mavzusida keng qamrovli ma’lumotlar berilgan. Qo‘llanmada husnixatning paydo bo‘lish tarixi, uning turlari, akademik va ijodkor harflarning yozilish qoidalari, kompozitsiya yaratish usullari, ranglardan foydalanish texnologiyalari hamda husnixatda uchraydigan kamchiliklarni bartaraf etish kabi muhim jihatlar tahlil qilingan. Kitobda har bir mavzu bo‘yicha nazorat savollari va amaliy mashg‘ulotlar keltirilgan bo‘lib, ular o‘quvchilarning nazariy bilimlarini mustahkamlash va amaliy ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan. Shuningdek, kitobda turli uslubdagi va millatga mansub harf kompozitsiyalarining namunasi keltirilgan.

Asosiy mavzular

Kirish: Insonning fikrlash va mulohaza yuritish qobiliyati, fikrlarini boshqalarga yetkazish va kelajak avlodlarga qoldirish istagi, ibtidoiy davrda odamlarning ma’lumotlarni tasviriy shakllar orqali saqlagani, husnixatning rivojlanish tarixi va uning sodda shakldan murakkab shaklga o‘tishi haqida umumiy ma’lumot berilgan. Xususan, qirqma husnixatning umumiy xususiyatlari va uning ahamiyati yoritilgan.
1-mavzu. Qirqma husnixatda to‘g‘ri yozish qoidalari: Qirqma husnixatning boshqa garnituradagi husnixatlardan tubdan farq qilishi, uning qo‘llanilish sohasi (siyosiy pannolar, shiorlar, e’lonlar, tijoriy reklama va plakatlar) tushuntirilgan. Qirqma husnixatdagi harflarni simmetrik va asimmetrik turlarga bo‘linishi, ularning o‘ziga xos shakli va ko‘rinishi, harflar orasidagi masofani to‘g‘ri tanlab so‘z tuzishda xattotning ko‘nikmasi va mahoratining ahamiyati haqida ma’lumot berilgan. Kirill alifbosidagi harflarning ikki tomoni ochiq, o‘ng tomoni ochiq, chap tomoni ochiq va ikki tomoni yopiq turlari sanab o‘tilgan hamda ularning optik jihatdan bir xil ko‘rinishini ta’minlash uchun ba’zi harflarning gorizontal chiziqdan sal yuqoriroq yoki pastroqqa chiqarib yozilishi lozimligi tushuntirilgan.
2-mavzu. «А», «Б», «В», «Г», «Д», «Е», «Ё» harflarini yozish qoidalari: Qirqma harflarni yozishda, jumladan, «A», «Б», «В», «Г», «Д», «E», «Ё» harflarini yozish qoidalarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Harflarning qalin va ingichka chiziqlari nisbati, ularning shakli, hajmi, bo‘yi va enining bir-biriga nisbati, ularning bir-biriga optik ta’siri, harflar orasidagi masofa hamda ularni to‘g‘ri joylashtirish usullari batafsil bayon qilingan.
3-mavzu. «Д», «Л», «Ж», «К», «Қ», «З» harflarini yozish qoidalari: Ushbu mavzuda qirqma harflarning «Д», «Л», «Ж», «K», «Қ», «З» harflarini yozish qoidalari o‘rganiladi. Xususan, harflarning chap tomoni ochiq, o‘ng tomoni ochiq va ikki tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari, harflarning o‘rtasidagi vertikal va gorizontal chiziqlarning qalinligi hamda ularning joylashish o‘rni batafsil tushuntirilgan.
4-mavzu. «И», «Й», «Н», «П», «С» harflarini yozish qoidalari: Qirqma husnixatning «И», «Й», «Н», «П», «С» harflarini yozish qoidalari bayon etilgan. Bu harflarning ikki tomoni yopiq harflar turiga mansubligi, ularning hajmi deyarli bir xil bo‘lishi, faqat ikkita qalin vertikal chiziqlar orasidagi ingichka bog‘lovchi chiziqlarning joylashishiga ko‘ra farqlanishi, shuningdek, ularning bo‘yiga nisbatan enining sal kengroq chizilishi haqida ma’lumot berilgan.
5-mavzu. «M», «Ш», «Щ» harflarini yozish qoidalari: Ushbu mavzu qirqma husnixatning «M», «Ш», «Щ» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Bu harflar ham ikki tomoni yopiq harflar turiga kirishi, ularning hajmi deyarli bir xil bo‘lishi, lekin bo‘yiga nisbatan enining sal kengroq chizilishi haqida so‘z yuritilgan. Harflarning vertikal va gorizontal chiziqlarining qalinligi, ularni birlashtiruvchi ingichka chiziqlarning joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
6-mavzu. «O», «С», «Э», «Ю» harflarini yozish qoidalari: Qirqma husnixatning «O», «С», «Э», «Ю» harflarini yozish qoidalari bayon etilgan. Bu harflarning bir-biriga o‘xshashligi va ikki tomoni ochiq harflar turiga kirishi, «Ю» harfining o‘ng tomoni ochiq bo‘lishi hamda ularning hajmi va shaklining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari tushuntirilgan.
7-mavzu. «Р», «Ъ», «Ь», «Ы», «Я» harflarini yozish qoidalari: Ushbu mavzu qirqma husnixatning «Р», «Ъ», «Ь», «Ы», «Я» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Bu harflarning o‘ziga xos shakli, hajmi, bir-biriga nisbatan farqlari va ularning o‘ng va chap tomoni ochiqligi haqida ma’lumot berilgan. Harflarning tepadagi va pastdagi qismlarining joylashuvi ham batafsil bayon qilingan.
8-mavzu. «Ғ», «T», «Ў», «У», «Ф», «X», «Ҳ», «Ч» harflarini yozish qoidalari: Qirqma husnixatning «Ғ», «T», «Ў», «У», «Ф», «X», «Ҳ», «Ч» harflarini yozish qoidalari o‘rganiladi. Bu harflarning ikki tomoni ochiq va chap tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning o‘ziga xos shakli, hajmi, bir-biridan farq qiladigan jihatlari, jumladan, «T» harfining «Г»dan farqi, «У» va «Ў» harflarining o‘zaro farqi, «Ф» harfining shakli, «X» va «Ҳ» harflarining farqlari hamda «Ч» harfining o‘ziga xosligi batafsil tushuntirilgan.
9-mavzu. Raqamlarning yozilish qoidalari: Ushbu mavzu qirqma husnixatda raqamlarni yozish qoidalariga bag‘ishlangan. «1», «2», «3», «4», «5» raqamlarini yozishda ishlatiladigan qalam, uning qalinligi, boshi va oxiridagi harakatlar, hamda ularning bir-biriga nisbatan joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
10-mavzu. Akademik raqamlarning yozilish qoidalari: Akademik husnixatda raqamlarni yozish qoidalari o‘rganiladi. «6», «7», «8», «9», «0» raqamlarini yozishda qo‘llaniladigan qalam, uning qalinligi, boshi va oxiridagi harakatlar, hamda ularning bir-biriga nisbatan joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
11-mavzu. Akademik barcha harflarni yozish qoidalari: Akademik husnixatning barcha harflarini o‘ziga xos shakli, hajmi, bo‘yi va enini bir-biriga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish, ularning bir tekisda o‘qilishi, orasidagi masofani to‘g‘ri yozish qoidalari, shuningdek, akademik harflarning turlari va ularning imkoniyatlari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
12-mavzu. Kompozitsiya qidirish jarayoni: Akademik harflardan kompozitsiya qidirish jarayoni, ya’ni mavzuni tanlash, uning qismlarini aniqlash, harflarni to‘g‘ri joylashtirish, ranglar bilan ishlash texnologiyalari, xomaki ishlash usullari hamda ularning kompozitsiyaviy yechimi haqida batafsil ma’lumot berilgan.
13-mavzu. Kompozitsiya qidirish jarayoni: Ijodkor harflardan kompozitsiya qidirish jarayoni, ya’ni mavzuni tanlash, uning qismlarini aniqlash, harflarni to‘g‘ri joylashtirish, ranglar bilan ishlash texnologiyalari, xomaki ishlash usullari hamda ularning kompozitsiyaviy yechimi haqida batafsil ma’lumot berilgan.
14-mavzu. Kartonda ishlash: Kompozitsiyani kartonga joylashtirish usullari, karton hajmi va uning vazifasi, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish usullari, kartonning qo‘shimcha tayyorgarligi hamda undagi harflar orasidagi masofa va ularning joylashuvi haqida ma’lumot berilgan.
15-mavzu. Asl nusxani ishlash: Ijodkor harflarning asl nusxasini ishlash jarayoni, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish, uni aniqlashtirish, bo‘yash va tozalash usullari, hamda harflarni bo‘yashda ranglardan foydalanish texnologiyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
16-mavzu. Asl nusxani ko‘rikka tayyorlash: Ijodkor harflarning tayyorlangan asl nusxasini ko‘rikka tayyorlash jarayoni, ya’ni uni ehtiyot qilib o‘rash, baholashga topshirish kabi jihatlari bayon etilgan.
III KURS. I SEMESTR (40 soat): Ushbu bo‘limda ijodkor harflarni yozish va kompozitsiya yaratish bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumotlar berilgan.
1-mavzu. Gulsimon harflar: Gulsimon husnixatining umumiy tavsifi, uning tarixiy rivojlanishi, o‘ziga xos belgilari, asosiy qismi simmetrik va asimmetrik harflardan iboratligi, hamda ularning turlari haqida ma’lumot berilgan.
2-mavzu. Gulsimon «A», «Б», «В», «Г» harflarini yozish qoidalari: Gulsimon husnixatining «A», «Б», «В», «Г» harflarini yozish qoidalari o‘rganiladi. Harflarning shakli, hajmi, qalin va ingichka chiziqlari, ularning o‘ziga xos jihatlari va bir-biridan farq qiladigan tomonlari batafsil tushuntirilgan.
3-mavzu. Gulsimon «Д», «E», «Ё», «Ж» harflarini yozish qoidalari: Gulsimon husnixatining «Д», «E», «Ё», «Ж» harflarini yozish qoidalari bayon etilgan. Harflarning chap tomoni ochiq va ikki tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari, hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
4-mavzu. Gulsimon «З», «И», «Й», «K», «Қ» harflarini yozish qoidalari: Ushbu mavzu Gulsimon husnixatining «З», «И», «Й», «K», «Қ» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Harflarning ikki tomoni ochiq, o‘ng tomoni ochiq va ikki tomoni yopiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
5-mavzu. Gulsimon «L», «M», «Н», «O» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Gulsimon husnixatining «L», «M», «Н», «O» harflarini yozish qoidalari o‘rganiladi. Harflarning ikki tomoni ochiq va ikki tomoni yopiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
6-mavzu. Gulsimon «П», «Р», «С», «T» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Ushbu mavzu Gulsimon husnixatining «П», «Р», «С», «T» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Harflarning o‘ng tomoni ochiq va ikki tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
7-mavzu. Gulsimon «У», «Ф», «X», «Ҳ» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Gulsimon husnixatining «У», «Ф», «X», «Ҳ» harflarini yozish qoidalari bayon etilgan. Harflarning ikki tomoni ochiq va chap tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning o‘ziga xos shakli, hajmi, bir-biridan farq qiladigan jihatlari, jumladan, «У» va «Ў» harflarining o‘zaro farqi, «Ф» harfining shakli, «X» va «Ҳ» harflarining farqlari hamda «Ч» harfining o‘ziga xosligi batafsil tushuntirilgan.
8-mavzu. Gulsimon «Ў», «Қ», «Ғ», «Ъ» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Ushbu mavzu Gulsimon husnixatining «Ў», «Қ», «Ғ», «Ъ» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Harflarning ikki tomoni ochiq va ikki tomoni yopiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
9-mavzu. Gulsimon «Ь», «Ц», «Ч», «Ш» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Gulsimon husnixatining «Ь», «Ц», «Ч», «Ш» harflarini yozish qoidalari bayon etilgan. Harflarning chap tomoni ochiq va ikki tomoni yopiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
10-mavzu. Gulsimon «Э», «Ю», «Я» harflarini yozish qoidalarini o‘rganish: Ushbu mavzu Gulsimon husnixatining «Э», «Ю», «Я» harflarini yozish qoidalariga bag‘ishlangan. Harflarning ikki tomoni ochiq va o‘ng tomoni ochiq turlarga mansubligi, ularning shakl va hajmining o‘ziga xos jihatlari, bir-biridan farq qiladigan tomonlari hamda ularning qalin va ingichka chiziqlarining joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
11-mavzu. Gulsimon «1», «2», «3», «4», «5» raqamlarining yozilish qoidalarini o‘rganish: Gulsimon husnixatida raqamlarni yozish qoidalari o‘rganiladi. «1», «2», «3», «4», «5» raqamlarini yozishda ishlatiladigan qalam, uning qalinligi, boshi va oxiridagi harakatlar, hamda ularning bir-biriga nisbatan joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
12-mavzu. Gulsimon «6», «7», «8», «9», «0» raqamlarini yozish qoidalarini o‘rganish: Ushbu mavzu Gulsimon husnixatida raqamlarni yozish qoidalariga bag‘ishlangan. «6», «7», «8», «9», «0» raqamlarini yozishda qo‘llaniladigan qalam, uning qalinligi, boshi va oxiridagi harakatlar, hamda ularning bir-biriga nisbatan joylashuvi batafsil tushuntirilgan.
13-mavzu. Gulsimon barcha harflarni yozish qoidalarini o‘rganish: Gulsimon husnixatining barcha harflarini o‘ziga xos shakli, hajmi, bo‘yi va enini bir-biriga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish, ularning bir tekisda o‘qilishi, orasidagi masofani to‘g‘ri yozish qoidalari, shuningdek, Gulsimon harflarining turlari va ularning imkoniyatlari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
14–15-mavzular. Gulsimon harflarga kompozitsiya qidirish: Gulsimon harflaridan kompozitsiya qidirish jarayoni, ya’ni mavzuni tanlash, uning qismlarini aniqlash, harflarni to‘g‘ri joylashtirish, ranglar bilan ishlash texnologiyalari, xomaki ishlash usullari hamda ularning kompozitsiyaviy yechimi haqida batafsil ma’lumot berilgan.
16–17-mavzular. Gulsimon harflarni kartonda ishlash: Kompozitsiyani kartonga joylashtirish usullari, karton hajmi va uning vazifasi, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish usullari, kartonning qo‘shimcha tayyorgarligi hamda undagi harflar orasidagi masofa va ularning joylashuvi haqida ma’lumot berilgan.
18–19-mavzular. Asl nusxani ishlash: Ijodkor harflarning asl nusxasini ishlash jarayoni, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish, uni aniqlashtirish, bo‘yash va tozalash usullari, hamda harflarni bo‘yashda ranglardan foydalanish texnologiyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
20-mavzu. Asl nusxani ko‘rikka tayyorlash: Ijodkor harflarning tayyorlangan asl nusxasini ko‘rikka tayyorlash jarayoni, ya’ni uni ehtiyot qilib o‘rash, baholashga topshirish kabi jihatlari bayon etilgan.
III KURS. II SEMESTR (8 soat): Ushbu bo‘limda badiiy husnixat va uning turlari, badiiy husnixatga xomaki qidirish, uni kartonda ishlash va asl nusxasini tayyorlash usullari haqida ma’lumot berilgan.
1-mavzu. Badiiy husnixat: Badiiy husnixatning umumiy tavsifi, uning tarixiy rivojlanishi, o‘ziga xos belgilari, asosiy qismi simmetrik va asimmetrik harflardan iboratligi, hamda ularning turlari haqida ma’lumot berilgan.
2-mavzu. Badiiy husnixatga xomaki qidirish: Badiiy husnixatga xomaki ishlashda, avvalambor, badiiy harf o‘zi nima, qanday ish qilish mumkin, buning uchun nima qilish lozim? O‘quvchi xomaki ishlashdan oldin, o‘quvchi murabbiy tomonidan badiiy harflar to‘g‘risida umumiy ma’lumot, ko‘rsatma va turli mavzularga oid tavsiyalar olib, mavzu haqida kengroq tushunchaga ega bo‘ladi. O‘quvchilarga badiiy harflarga xomaki ishlashga ixtiyoriy ravishda mavzu tanlash imkoni beriladi, o‘quvchi o‘z oldiga mavzuni to‘laqonli ochib berishni asosiy maqsad qilib qo‘yib, buning ustida tinmay ishlashi kerak bo‘ladi.
3-mavzu. Badiiy husnixatni kartonda ishlash: Badiiy husnixatni kartonda ishlash usullari, karton hajmi va uning vazifasi, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish usullari, kartonning qo‘shimcha tayyorgarligi hamda undagi harflar orasidagi masofa va ularning joylashuvi haqida ma’lumot berilgan.
4-mavzu. Badiiy husnixatning asl nusxasini ishlash: Badiiy husnixatning asl nusxasini ishlash jarayoni, xomaki nusxani kartonga o‘tkazish, uni aniqlashtirish, bo‘yash va tozalash usullari, hamda harflarni bo‘yashda ranglardan foydalanish texnologiyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.