Инглизча матнларни ўзбек тилига таржима қилиш дастурининг лингвистик таъминоти (содда гаплар мисолида)

Ushbu tadqiqot ishi ingliz tilidagi sodda matnlarni o‘zbek tiliga avtomatik tarjima qilish dasturini yaratish uchun lingvistik asoslarni ishlab chiqish hamda bu dasturni lingvistik ta'minlashga bag'ishlangan. Tadqiqotda ingliz va o‘zbek tillarining grammatik tuzilmalari, lug‘aviy birliklari, jumladan, frazeologik birliklari va ularning o‘zbek tilidagi muqobillari o‘rganilib, bu ma'lumotlar asosida dasturiy ta’minot uchun lingvistik bazalar yaratilgan. Tadqiqot natijalari asosida mashina tarjimasi uchun nazariy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Asosiy mavzular

• Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon va respublika miqyosida kompyuter lingvistikasi va mashina tarjimasi sohasida amalga oshirilayotgan ilmiy-amaliy ishlar tahlil qilinib, o‘zbek tilini mashina tarjimasi tizimlariga tatbiq etishning dolzarbligi asoslab beriladi. O‘zbekistonni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari, jumladan, ta’lim tizimini takomillashtirish va raqamli texnologiyalarni joriy etish borasidagi davlat siyosati bilan tadqiqotning uyg‘unligi ko‘rsatiladi.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati: Tadqiqotning ilmiy yangiligi mashina tarjimasi uchun lingvistik ta'minot yaratish bo‘yicha aniq xulosalar chiqarilganligi, ikki tildagi lug‘aviy va grammatik modellar ishlab chiqilganligi, ingliz va o‘zbek tillarining nazariy-amaliy jihatlari o‘rganilganligi bilan belgilanadi. Amaliy ahamiyati esa olingan natijalardan oliy o‘quv yurtlarida foydalanish, o‘quv qo‘llanmalar va darsliklar yaratish mumkinligi bilan izohlanadi.
• Tadqiqotning asosiy natijalari va ularning tatbiqi: Tadqiqot davomida yaratilgan inglizcha-o‘zbekcha fe’lli frazeologik lug‘at, dasturiy ta'minot va mobil ilova kabi amaliy natijalar taqdim etiladi. Ushbu natijalarning fundamental loyihalarda qo‘llanilganligi va ilmiy maqolalar chop etilganligi qayd etiladi.
• Xulosa: Tadqiqot natijalariga ko‘ra, mashina tarjimasi uchun lingvistik ta’minot yaratishda statistika, modellashtirish va lingvistik bazalarni shakllantirish muhimligi ta’kidlanadi. Jumladan, ikki tilli mashina tarjimasi dasturlarini yaratish va takomillashtirish istiqbolli vazifa sifatida ko‘rsatiladi.