Su`wretlew o`neri tariyxina kirisiw. Tur ha`m janrlari haqqinda
Ushbu darslik Oʻzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi va Ajiniyaz nomidagi Nukis davlat pedagogika instituti tomonidan tasdiqlangan. "Suratlash oʻneri tarixi" fanidan tayyorlangan ushbu leksiya matni oʻquvchilarga vizual sanʼatning turli shakllari, ularning kelib chiqishi, rivojlanishi va janrlari haqida keng qamrovli maʼlumot beradi. Darslikda nafaqat Oʻzbekiston, balki jahon sanʼati tarixi ham qamrab olinib, paleolit davridan tortib to zamonaviy sanʼatgacha boʻlgan davrlardagi yodgorliklar, uslublar va texnikalar tahlil qilingan. Shuningdek, rassomchilik, haykaltaroshlik va grafikaga oid asosiy tushunchalar, ularning turlari hamda xususiyatlari batafsil yoritilgan. Kitob sanʼatshunoslik, ijodiy yoʻnalishlar talabalari va sanʼat ixlosmandlari uchun muhim manba hisoblanadi.
Asosiy mavzular
- Suratlash oʻneriga kirish: Hozirgi kunda biz koʻrib turgan sanʼatning turli koʻrinishlari qadimdan mavjud boʻlgan va insoniyat madaniyatining ajralmas qismiga aylangan. Vizual sanʼatning oʻziga xos xususiyatlari, uning jamiyat hayotidagi oʻrni va roli hamda uslublarining turlari, jumladan, rangtasvir, haykaltaroshlik va grafika kabi yoʻnalishlar haqida boshlangʻich maʼlumot beradi.
- Suratlash oʻneri tarixi fanining maqsadi va vazifalari: Ushbu fanning asosiy maqsadi – talabalarga vizual sanʼatning qadimiy davrlardan to hozirgi kungacha boʻlgan tarixi, rivojlanish bosqichlari, yirik namoyandalari va ularning ijodiy uslublari haqida atroflicha bilim berishdir. Shuningdek, sanʼat asarlarini tahlil qilish, baholash va ijodiy jarayonlarga oid nazariy bilimlarni shakllantirish ham fanning muhim vazifalaridan hisoblanadi.
- Suratlash oʻnerining umumiy rivojlanishidagi ahamiyati va oʻrni: Insoniyat sivilizatsiyasi va madaniyatining shakllanishida vizual sanʼatning oʻrni beqiyosdir. Qadimiy davrlardan to bugungi kungacha yaratilgan sanʼat asarlari oʻsha davr jamiyatining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotini aks ettiruvchi muhim manbalar hisoblanadi. Sanʼat insonlarni estetik zavqqa toʻyintirish bilan birga, ularning dunyoqarashini kengaytiradi va maʼnaviy dunyosini boyitadi.
- Suratlash oʻneri turlari: Vizual sanʼatning asosiy turlari rangtasvir (jivopis), haykaltaroshlik (skulptura) va grafika hisoblanadi. Har bir tur oʻziga xos texnikasi, materiallari va ifoda vositalariga ega. Darslikda ushbu turlarning har biri, ularning janrlari, kompozitsiya usullari va yaratilish texnikalari haqida batafsil maʼlumot berilgan.
- Paleolit davrida sanʼatning paydo boʻlishi: Paleolit davri – insoniyat sanʼatining ilk qadamlari tashlangan davr. Bu davrda yaratilgan devoriy rasmlar, haykalchalar va boshqa koʻrinishdagi sanʼat namunalari ibtidoiy jamiyat aʼzolarining hayot tarzi, eʼtiqodlari va dunyoqarashini oʻzida aks ettiradi. Ayniqsa, gʻorlardagi rasmlar va kichik haykalchalar oʻsha davr sanʼatining noyob yodgorliklari hisoblanadi.
- Mezolit, neolit, eneolit davrlari va temir davri sanʼati: Ushbu davrlarda ham vizual sanʼat rivojlanishda davom etgan. Mezolit davrida insonlar oʻzlarining ov manzaralarini va tabiat hodisalarini tasvirlashgan. Neolit va eneolit davrlarida esa sopol buyumlar, meʼmoriy yodgorliklar yaratish boshlangan. Temir davriga kelib esa, metallurgiya rivojlanishi bilan birga, bronza va temirdan yaratilgan haykallar paydo boʻlgan.
- Oʻzbekistonning ilk davrlardagi sanʼat yodgorliklari: Oʻrta Osiyo va Oʻzbekiston hududida topilgan qadimiy sanʼat yodgorliklari oʻsha davr madaniyatining rivojlanganligidan dalolat beradi. Qadimgi Baqtriya, Xorazm va Soʻgʻd davlatlarida yaratilgan meʼmoriy yodgorliklar, haykallar va devoriy rasmlar oʻzbek xalqining boy madaniy merosining muhim qismidir.