Xitoy tili tarixi
Ushbu kitob O'zbekiston Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan tavsiya etilgan Xitoy tili tarixi fanidan ma'ruzalar matnini o'z ichiga oladi. Unda xitoy tilining tarixiy davrlari, venyanda yozilgan qomusiy yodgorliklar, qadimgi xitoy tilining leksik tuzilishi, polisemiya hodisasi, murojaat shakllari, mustaqil va yordamchi so'z turkumlari hamda ko'p talaffuzli iyerogliflar kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Kitob xitoy tilini o'rganayotgan talabalar va shu sohada izlanish olib borayotgan tadqiqotchilar uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Xitoy tilining tarixiy davrlarga bo'linishi: Ushbu mavzu xitoy tilining tarixini davrlashtirishning turli xil yondashuvlarini o'rganadi. Jumladan, A. Maspero va Van Li tomonidan taklif etilgan davrlashtirish sistemalari hamda S.E. Yaxontov tasnifi ko'rib chiqiladi. Shuningdek, venyan tilining rivojlanishi va ahamiyati ham yoritiladi.
- Venyanda yozilgan qomusiy yodgorliklar: Mazkur mavzuda venyanda yozilgan qomusiy yodgorliklar, xususan Konfutsiy ta'limotiga oid to'rt muqaddas kitob («To'rt devon») va besh muqaddas to'plam («Besh muqaddas to'plam») haqida ma'lumot beriladi. Dasyue, Chjungyung, Lunyuy, Meng-zi, Shijing, Shujing, Liji va Ijing kabi asarlarning xususiyatlari tahlil etiladi.
- Qadimgi xitoy tilining leksik tuzilishi: Ushbu mavzu qadimgi xitoy tilining leksik tuzilishini, xususan «Sho ven sze zi» lug'atining ahamiyatini o'rganadi. «Tōngjiăzì» hodisasi, soʻz maʼnosining oʻzgarishi, kengayishi, torayishi va koʻchishi kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
- Venyanda polisemiya hodisasi: Mazkur mavzu venyanda ko'p ma'noli so'zlarning (polisemiya) leksik-semantik tahliliga bag'ishlangan. “予”, “骑”, “数”, “说” ierogliflarining semantikasi, qadimgi xitoy tilida tutgan oʻrni, grammatik vazifalari, ehtirom va kamtarlikni bildiruvchi soʻzlar tahlil qilinadi.
- Venyan tilida murojaat shakllari: Ushbu mavzu venyan tilida murojaat shakllarining turlarini, ularni tanlashda e'tiborga olinadigan ob'ektiv (ijtimoiy kelib chiqish, yosh, jins) va sub'ektiv (soʻzlovchining tinglovchiga munosabati) omillarni ko'rib chiqadi. O'zini atash shakllari ham tahlil etiladi.
- Qadimgi xitoy tilida mustaqil soʻz turkumlari: Mazkur mavzu qadimgi xitoy tilida mavjud bo'lgan mustaqil so'z turkumlarini (ot, fe'l, sifat, son, olmosh) va ularning grammatik xususiyatlarini o'rganadi. Har bir turkumga oid so'zlar misollar bilan tushuntiriladi.
- Qadimgi xitoy tilida yordamchi soʻz turkumlari: Ushbu mavzu qadimgi xitoy tilida yordamchi soʻz turkumlarini (ravish, koʻmakchi, bogʻlovchi, yordamchi soʻzlar, yuklama, undov) va ularning vazifalarini tahlil qiladi. Misollar keltiriladi.
- Xitoy tilida ko'p talaffuzli iyerogliflar: Mazkur mavzu xitoy tilida mavjud bo'lgan ko'p talaffuzli iyerogliflar (duoyinzi) hodisasini o'rganadi. Ularning tasnifi (talaffuzi har xil, ma'nosi ham har xil; talaffuzi har xil, ma'nosi bir xil yoki yaqin), omonimlar bilan farqi, qo'llanilish xususiyatlari misollar bilan yoritiladi.