Қуввати 100 т/с бўлган омихта ем корхонасида парандалар учун КС-5 рецепт асосида гранулланган омихта ем ишлаб чиқариш технологиясини ташкил этиш

Ushbu kitob O'zbekiston Muhandislik-Iqtisodiyoti Institutining "Texnologiya fakulteti Kimyo kafedrasi"da "Oziq-ovqat texnologiyasi (don mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo'yicha)" bakalavr ta'lim yo'nalishi talabasi Bitiruv Malakaviy Ishi hisoblanadi. Kitobda "Oziq-ovqat texnologiyasi" (don mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo'yicha) sohasida olib borilgan ilmiy-texnik tadqiqotlar va zamonaviy texnologiyalarning qo'llanilishi yoritilgan. Xususan, yem ishlab chiqarish jarayonlari, ularning texnologik jihatlari, iqtisodiy asoslari, texnologik uskunalar, sifat nazorati, ekologik xavfsizlik va mehnatni muxofaza qilish kabi muhim masalalar chuqur tahlil qilingan.

Asosiy mavzular

Kirish: O'zbekiston mustaqillikka erishgach, qishloq xo'jaligi va ayniqsa don mahsulotlarini qayta ishlash sanoatini rivojlantirishga katta e'tibor qaratildi. Bu sohada zamonaviy texnologiyalar joriy etilishi natijasida yangi korxonalar ishga tushirildi va mavjudlari modernizatsiya qilindi. Xususan, "Alpomish" va "Yoqut" kabi qo'shma korxonalar faoliyat boshladi. Ozuqa sanoati chorvachilik va parrandachilikni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi.
Mavzuni texnik iqtisodiy jihatdan asoslash: Respublikada omuxta yem ishlab chiqarish tarmog'i jadal rivojlanmoqda. Zamonaviy texnologiya va jihozlardan foydalanish, xomashyoni oqilona qayta ishlash orqali sifatli omuxta yem mahsulotlarini ishlab chiqarish dolzarb vazifa hisoblanadi. Omuxta yemning ozuqaviyligini oshiruvchi qo'shimchalar jonivorlarning mahsuldorligini keskin oshirishga xizmat qiladi.
Texnologik jarayonning nazariy asoslari: Omuxta yem ishlab chiqarish texnologiyasi qabul qilish, joylashtirish, saqlash, xom ashyoni qayta ishlash, yuborish, elash, metallomagnit chiqindilardan tozalash, qobig'idan ajratish (oqlash), komponentlarni maydalash, miqdoriy taqsimlash va aralashtirish, granulalash va qadoqlash kabi jarayonlardan iborat. Donli xomashyolar liniyasi, qobig'idan ajratish (oqlash) liniyasi, unsimon xomashyolarni tayyorlov liniyasi, presslangan va yirik hajmi xomashyolarni tayyorlash liniyasi, oziq-ovqat chiqindilarini qayta ishlash liniyasi, mineral xomashyolar liniyasi, xomashyolarni boyitish liniyasi, suyuq ingredientlarni qayta ishlash liniyasi, miqdoriy taqsimlash (dozirobkalash) kabi jarayonlar mavjud.
Texnologik jarayonning iqtisodiy asoslari: Don va omuxta yem komponentlarini maydalash omuxta ishlab chiqarishning asosiy jarayonlaridan biridir. Maydalash mahsulotning sifatini va uni o'zgartirishni ta'minlaydi. Omuxta yem ishlab chiqarishda turli komponentlar maydalanadi: don, donli aralashmalar, kunjara, shirot, so'tali makkajo'xori, mineral kelib chiqishli xomashyolar, oziq-ovqat sanoatining yirik fraksiyali ozuqa mahsulotlari. Maydalash darajasi hayvon turi va yoshiga bog'liq. Shuningdek, componentlarni aralashtirishda ularning fizik-mexanik xususiyatlari muhim rol o'ynaydi. Aralashtirish jarayonida komponentlarni uzatilish tezligi, miqdori va sifati muhim ahamiyatga ega.
Texno-kimyoviy nazorat: Omixta yem ishlab chiqarishda texnokimyoviy nazorat olib borishdan avval albatta mas'ul shaxs tomonidan texnologik sxema bo'yicha nazorat sxemasi va jadvali tuziladi. Har smenada 2 soat oralig'ida xom ashyo maydalanishi, tozalanishi, tariq va javdarni qobog`ini ajratish darajasi, xom ashyodagi metalmagnit aralashmalar miqdori melassalash, boyitish aralashmalari tayyorlash tortish, aralashtirish, granula va brekitlash jarayoni nazorat qilinadi. Bundan tashqari har oyda turli yem hashak ashyosi ham nazorat qilinadi. Yem-hashak xom ashyosi, omixta yem har 2 soat ichida olingani bilannazorat qilinadi. Xom ashyoni nazorat tortmalarida: rangi, ta`mi, tashqi ko`rinishi, ifloslanganlik va metalmagnit aralashmalar nazorat qilinadi. Donli aralashma xom ashyoni namligi va ifloslanganligi o`rtacha tortma asosida hisiblanadi. Paxta shroti va shulxa tarkibidagi erkinqossipolni borligini, ular unidagi karotin miqdori, baliq va go`sht unidagi protein va boshqa ko`rsatgichlar haqida olingan tahlil xulosalariorqali izohlanadi.
Atrof muhit muxofazasi, bulimi: Hozirgi kunda ekologik xavfsizlik muammosi milliy va mantiqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosida aylangan. Tabiat bilan inson o`zaro muayyan qonunlar asosida munosabatda bo`ladi. Bu qonunlarni buzish ushlab bo`lmas ekologik falokatlarga olib keladi. O`zbekistonda noorganik miniralo`g`itlar garbisetlar va petesitlarning qo`llanilishi eng yuqori normadanham o'nlab ortiq edi.
Mehnatni muxifaza qilish: Omixta yem ishlab chiqarish korxonalarida boshqa korxonalardagi kabi mehnatni muxofaza qiulish katta ahamiyat kasb etadi. Mehnatni muxofaza qilish bu korxonada uzluksiz jarayon ketayitgan bir paytda ishchilarning sog`liqlari va mehnat qilish qobiliyatlarini saqlashga, shuningdek, ishchilarni ta`minlashga qaratilgan. Korxonada boshqa omixta yem korxonalaridagi singari mehnatni muxofaza qilish bo`limi ish olib boradi. Korxonada atmosferaga chiqindi chiqish bo`yicha CH-245-71 ga asosan IV sinfda mansub va sanitar himoya zonasi 100 metr hisoblanadi. Korxonada suv ichimlik sifatida va yuvinish uchun ishlatiladi.
Iqtisodiy: 1. ishlab chiqarish dasturi- latixa bo`limiga ishlab chiqarilgan maxsulotning pullik hajmi natural va qiymat perodasi bo`yicha 2. maxsulot ishlab chiqarish tomonlardagi turli moddiy sarflarni xom ashyo va siyosiy materiallar yordamchi materiallar quvvatlar va yoqilg`i sarflarining nisbati 3. maxsulot tomonlardagi boshqa to`g`ri yuldosh sarflar asosiy foydaning amartizasiyasi va shu jumladan ustama sarflar asosida mahsulot tannarxining hisobi korxona ma`lumotlari asosida (bir o`lcham maxsulot ishlab chiqarishdagi tannarxining kalkulyasiyasi) 4. mehnat maxsuloti tannarxining asosida loyixa bo`yicha maxsulotning ulgurji bahosi va rentabilligi erkin sotishbahosining hisobi. 5. asosiy ko`rsatgichlar hisobi ishlab chiqarishning asosiy texnik iqtisodiy ko`rsatgichlari maxsulotning yillik hajmi ( natural va qiymat ifoda bo`yicha) bir o`lcham va yillik mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi bir o`lcham maxsulotning o`rtacha oyligi moddiy sarflarning tannarxining o`lchami ishlab chiqarish dasturi maxsulotning yillik ishlab chiqarish hajmi (natural va qiymat ifodasida)
Xulosa: Omuxta yem sanoatining ozuqa xom ashyolarini o`ziga xos xususiyati turli xil reseptlardan foydalanib turi va yozish hisobiga olganda tayyor omuxta yem maxsulotlari ishlab chiqarishdan omuxta ish bu to`liq oziqlanishini ta`minlaydigan ilmiy asoslangan reseptlar bo`yicha chiqarilgan bir xil tarkibli murakkab aralashmadir. Qishloq xo`jaligida parrandachilik, yilqichilik, qoramolchilik va baliqchilik soxalari rivojlanishida omixta yem sanoatining turi va ahamiyati beqiyosdir. Omuxta yem maxsuloti hayotda zarur bo`lgan uglevodlar, oqsillar moylar vitaminlar istemol moddalar bilan ta`minlaydigan holda yetishtirayotgan go`sht, sut, tuxum, va boshqa turdagi muhim oziq-ovqatlarni sifatiga bevosita ta`sir qiladi. Turli ozuqalardan turi tanlab olingan omuxta ishlar to`la qimmatli bo`lib chunki bir xil ozuqada bo`lmagan moddalar ikki xil ozuqada bo`ladi va kukunday qilib bir-birining turini to`ldirib, to`la qimmatli ozuqa hosil qiladi. Va bu aralashma ishining oziqlik qiymati ayrim ozuqadan yoki bir xil aralashma ozuqadan yuqori bo`ladi.