Вяжущие материалы на основе гипсовых минералов республики Каракалпакстана
Ushbu maqola O‘zbekistonning Qoraqalpog‘iston Respublikasida joylashgan Ustyurt gips konlarining mineral tarkibini va ulardan olingan gips bog‘lovchi materiallarining xususiyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Tadqiqot natijasida to‘rt xil modifikatsiyadagi gips bog‘lovchi materiallar – qurilish gipsi, yuqori mustahkamlikka ega gips, estrix gipsi va anhidrit tsementlar olingan. Ishda mineral tarkibni aniqlash uchun rentgenofazali, diffrensial-termik va to‘liq kimyoviy analiz usullaridan foydalanilgan. Tadqiqot yakunida O‘zbekistonning Ustyurt konlaridagi gips minerallaridan turli xil gips bog‘lovchi modifikatsiyalar olish mumkinligi ko‘rsatib berilgan.
Asosiy mavzular
- Gips minerallarining kimyoviy tarkibi: Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi oltita gips koni materiallarining kimyoviy tarkibi, jumladan, asosiy oksidlar (SiO2, TiO2, Al2O3, Fe2O3, MgO, MnO, CaO) va boshqa elementlar (Na2O, K2O, P2O3, SO3, H2O, CO2) miqdori jadval ko‘rinishida keltirilgan. Maqolada ushbu minerallarning ko‘pginasi ikki gidratlangan kalsiy sulfatdan iborat ekanligi va tarkibida kristallanish suvining miqdori 60 dan 98% gacha o‘zgarib turishi ta’kidlangan.
- Gips modifikatsiyalarining termik va rentgenografik tahlili: Maqolada turli haroratlarda ishlov berilgan gips modifikatsiyalarining termik (DTA, TG) va rentgenografik (difraktsiya) tahlillari keltirilgan. Bunda ikki gidratlangan gipsdan yarim gidrat va anhidritga o‘tish jarayonlari, ularning fazaviy o‘zgarishlari va tuzilishidagi o‘zgarishlar ko‘rsatilgan. Xususan, har xil haroratda olingan yarim gidrat va anhidritning strukturasini va qattiqlanish tezligini ta’sir etuvchi omillar ko‘rib chiqilgan.
- Gips bog‘lovchi materiallarining fizik-mexanik xususiyatlari: Tadqiqotda olingan yarim gidrat va anhidritlarning sifatlarini baholashda ularning ichki tuzilishi, dispersligi va suvni singdirish xususiyatlari muhim ahamiyatga ega ekanligi ta’kidlangan. Yuqori haroratda ishlov berilgan gipsning zich kristalli tuzilishi uni yuqori mustahkamlikka ega bog‘lovchi materialga aylantirishi haqida ma’lumot berilgan.