«Сулайман Бақырғаний дөретиўшилигинде әдеп-икрамлылық, йиман ҳәм руўхый пәклик мәселеси»
Ushbu maqola Oʻrta Osiyoda islom dinini tarqatgan va oʻzbek mumtoz adabiyotida oʻziga xos oʻrin egallagan buyuk alloma, shoir va mutasavvif Sulaymon Boqirgʻoniy (Sulaymon-Ota, Hakim-Ota) ijodi va hayoti haqida soʻz yuritadi. Unda allomaning tugʻilgan va vafot etgan yillari, ustozi, shogirdlari, tarqatgan ilmiy-maʼrifiy va diniy-sufiylik gʻoyalari, «Aqr zamon kitobi», «Hazrati Maryam kitobi» kabi asarlari, shuningdek, unga berilgan laqablarning kelib chiqishi, xususan, «Boqirgʻoniy» laqabi bilan bogʻliq rivoyatlar ilmiy-adabiy jihatdan tahlil qilingan. Maqolada shuningdek, Sulaymon Boqirgʻoniyning tasavvuf taʼlimotiga qoʻshgan hissasi, insonni kamolotga yetkazuvchi yoʻllar, jumladan, ilm olish, qalbni poklash, nafs ustidan gʻalaba qozonish kabi gʻoyalari, uning sheʼriyatidagi asosiy mavzular, xususan, Ollohga muhabbat, insonlar orasidagi oʻzaro hurmat va eʼtiqodning inson maʼnaviyatidagi oʻrni haqida ham atroflicha soʻz boradi. Sulaymon Boqirgʻoniy ijodining beshta asosiy qismini tashkil etuvchi qoʻshiqlar, hikmatlar, Ollohni madh etuvchi qoʻshiqlar, «Aqr zamon» dostoni va «Bibi Maryam»ga bagʻishlangan sheʼrlari ham tahlil qilinadi. Maqola Sulaymon Boqirgʻoniyning shaxsiy hayotiga oid baʼzi rivoyatlar, xususan, uning oʻlimi va qabrining suvlarga choʻmilib qolishi haqidagi afsonalar bilan ham tanishtiriladi. Muallif oxirida Sulaymon Boqirgʻoniyning «Boqirgʻon» laqabi bilan bogʻliq aniqliklar kiritish zarurligini taʼkidlaydi.
Asosiy mavzular
- Sulaymon Boqirgʻoniyning hayoti va ilmiy merosi: Maqolada Sulaymon Boqirgʻoniyning tugʻilgan davri, taʼlim tarbiya olgan ustozi Xoja Ahmad Yassaviy, shogirdlari, ilmiy faoliyati, xususan, turkiy xalqlar orasida islom va tasavvuf gʻoyalarini tarqatishi haqida maʼlumot beriladi. Uning «Aqr zamon kitobi», «Hazrati Maryam kitobi» kabi asarlari tilga olinadi.
- Sulaymon Boqirgʻoniyning laqablari va ularning kelib chiqishi: Sulaymon Boqirgʻoniyga berilgan «Hakim-Ota», «Danishpan-ota» kabi laqablarning maʼnolari va kelib chiqishi tushuntiriladi. Xususan, «Boqirgʻoniy» laqabining Qoraqalpogʻistondagi Boqirgʻon ovuli bilan bogʻliqligi va bu laqabning boshqa talqinlari haqida soʻz yuritiladi.
- Tasavvuf taʼlimotiga qoʻshgan hissasi: Maqolada Sulaymon Boqirgʻoniyning tasavvuf taʼlimotiga qoʻshgan hissasining muhimligi taʼkidlanadi. U insonni maʼnaviy barkamolik sari yetaklovchi yoʻllar, jumladan, ilm olish, nafs ustidan gʻalaba qozonish, Ollohga muhabbat va insonparvarlik kabi gʻoyalarni targʻib qilgani haqida soʻzlanadi.
- Sheʼriy ijodi va asosiy mavzulari: Sulaymon Boqirgʻoniyning sheʼriy ijodi, uning beshta asosiy qismdan iborat asarlarining mazmuni haqida maʼlumot beriladi. Jumladan, uning lirik qoʻshiqlari, hikmatlari, Ollohni madh etuvchi sheʼrlari, «Aqr zamon» dostoni va «Bibi Maryam»ga bagʻishlangan sheʼrlari tahlil qilinadi. Gʻoyalar orasida insonni yaxshilikka, insofga, sabrga chaqirishi alohida taʼkidlanadi.
- Sulaymon Boqirgʻoniy hayotiga oid afsonalar: Maqolada Sulaymon Boqirgʻoniyning oʻlimi va qabrining suvlarga choʻmilib qolishi kabi hayotiga oid baʼzi afsonalar keltiriladi va ularning ilmiy-tarixiy asoslari haqida mulohazalar bildiriladi.