“Saddi iskandariy” dostonida adolat talqiniga doir hikoyatlar tahlili
Ushbu maqolada Alisher Navoiyning ijtimoiy-siyosiy qarashlari hamda
Asosiy mavzular
- Adolat va hukmdorlik: Maqolada Alisher Navoiyning "Saddi Iskandariy" dostonidagi hikoyatlar tahlil qilinib, jamiyat taraqqiyotida adolat konsepsiyasining o'rni ochib berilgan. Buyuk mutafakkir, davlat arbobi bo'lmish Alisher Navoiy ijodida adolat g'oyasi markaziy o'rinlardan birini egallaydi. Doston muallifning ijodiy mehnati natijasida adolat mavzusini va uning inson, millat hayotiga ta'siri ruhiy va badiiy hodisaga aylanganligini ko'rsatadi. Navoiy komil insoniy jamiyat qurish uchun Iskandardek olim va odil podshoh kerak, degan xulosani bayon etadi. Bu esa asar g'oyasini tashkil etgan bo'lib, muallif har bir ta'rif, har bir hikoyat, har bir hikmatni shohlik, ogohlik, adolatparvarlik masalalariga taqaydi.
- Iskandar obrazi va uning tarbiya vazifasi: Maqolada Iskandar obrazi orqali bu dunyoning o'tkinchiligi va adolat tushunchalari yoritilgan. Iskandar nega aynan o'sha xalq ichidan sulton tanlaydi, degan savolga javob izlanadi, bu yerda ijtimoiy masala ko'tariladi. Hukmdor o'sha yurt fuqarosidan tanlansa, xalqqa zulm qilmaydi va yurt obodligi, fuqarolar tinchligi uchun jon kuydiradi. Gado bilan uchrashuv Iskandar uchun tarbiya vazifasini ham bajaradi, chunki u shu voqea tufayli dunyoning o'tkinchi-yu, u dunyoda shoh-u gadoning bir o'rinda bo'lishini yanada teranroq anglaydi.
- Adolat va uning mezonlari: Adolat shuni talab qiladiki, odil shoh do'st bilan dushmanni ajrata bilishi, do'stlarini rag'batlantirib, dushmanlarini jazolamog'i kerak. Masalaga salbiyroq yondashsak, savolga javob topamiz. Hukmdor Allohning yerdagi soyasidir, u xuddi cho'pon qo'yni bo'ridan himoyalagani kabi fuqarosini zolimlardan himoya qilishi, zolimlarni yana boshqa fuqarolarga ham jabr qilmasligi uchun jazolashi shart. Zero, qonun ustuvor bo'lgan yurtda tinchlik-osoyishtalik qaror topishi muqarrar. Navoiy adolat tasvirida mantiq talablaridan chetga chiqmagan holda fikrlarini dalillaydi, hikoyatlar keltiradi. Chunki "Odamlar hamma narsaga chidashi mumkin, lekin hech qachon adolatsizlikka chiday olmaydi". Jamiyat bor ekan, adolat hamma vaqt odamlarning diqqat markazida turadigan mavzuligicha qolaveradi.