Ўсимликлар биоценозида in vitro муҳитида етиштирилган энтомофаглар хўжайин-паразит муносабатларининг шаклланиши

Ushbu avtoreferat, Toshkent Davlat Agrar Universiteti huzuridagi Ilmiy darajalar beruvchi DSc.27.06.2017.Qx.13.01 raqamli Ilmiy Kengash tomonidan tayyorlangan va qishloq xo'jaligi fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertatsiya asosida tayyorlangan. Unda, Jumayev Rasul Axmatovichning ilmiy ishi, jumladan, o'simliklar biotsenozida in vitro muhitida etishtirilgan entomo-faglar x'ujayin-parazit munosabatlarining shakllanishi mavzusidagi tadqiqotlar natijalari bayon qilingan. Dissertatsiya o'simliklarni himoya qilish bo'yicha 06.01.09 ixtisosligi doirasida amalga oshirilgan ilmiy izlanishlarni o'z ichiga oladi. Tadqiqotda foydalanilgan usullar, olingan natijalar va ularning amaliy ahamiyati hamda kelajakdagi ilmiy yo'nalishlar ko'rsatib o'tilgan.

Asosiy mavzular

• O'simliklar biotsenozida in vitro muhitida etishtirilgan entomo-faglar x'ujayin-parazit munosabatlarining shakllanishi: Ushbu mavzu doirasida olib borilgan tadqiqotlar, in vitro muhitida entomo-faglarni ko'paytirish texnologiyalarini ishlab chiqish, ularning bioekologik xususiyatlarini o'rganish va ularni qishloq xo'jaligida qo'llashning samaradorligini baholashga qaratilgan. Tadqiqotlar natijasida ko'plab yangi entomo-fag turlari aniqlangan, ularning rivojlanishi uchun sun'iy oziqa muhitlari yaratilgan va saqlash texnologiyalari ishlab chiqilgan. Shuningdek, entomo-faglarning tabiiy populyatsiyalari bilan o'zaro munosabatlari va ularning zararkunandalarga qarshi kurashdagi roli o'rganilgan.
• In vitro usulida entomo-faglarni ko'paytirish va qo'llash texnologiyalari: Dissertatsiyada Trichogramma va Bracon oilasiga mansub entomo-faglarni in vitro usulida ko'paytirishning samarali usullari va sun'iy oziqa muhitlarini saqlash texnologiyalari ishlab chiqilgan. Ushbu texnologiyalar qishloq xo'jaligi ekinlarini zararkunandalardan biologik himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotlar natijasida ishlab chiqilgan usullar va vositalar O'zbekiston va xorijiy mamlakatlarda (AQSH, Pakistan, Rossiya) joriy etilgan.
• Entomo-faglarning biologik va iqtisodiy samaradorligi: Olingan natijalarga ko'ra, in vitro usulida ko'paytirilgan entomo-faglar qishloq xo'jaligi ekinlari hosildorligini oshirishda va zararkunandalar sonini kamaytirishda yuqori biologik va iqtisodiy samaradorlikni ko'rsatgan. Xususan, Trichogramma va Bracon turlari turli zararkunandalarga, jumladan, tunlamlarga, parvonalar va kuylarga qarshi samarali kurash olib boradi.