Ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan chop etilgan «Ekonometrika» fanining dolzarb muammolari va asosiy tushunchalarini o‘z ichiga oladi. Unda dastlab ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari, modellashtirish tushunchasi, turlari, bosqichlari, iqtisodiy ma’lumotlar va ularni qayta ishlash, ko’p omilli ekonometrik tahlil, chiziqli regressiya tenglamasini baholash, davriy qatorlarda ekonometrik modellashtirish, bashoratlash va o’sish egri chiziqlari kabi mavzular batafsil yoritilgan. Shuningdek, ishlab chiqarish modellarining turlari, iqtisodiy tahlilda elastiklik va iqtisodiy dinamika modellarining mohiyati ham tushuntirilgan. Kitobda nazariy bilimlarni amaliyotga tatbiq etish uchun misollar va uslublar ham keltirilgan.

Asosiy mavzular

• Ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari: Ushbu bo'limda ekonometrika fanining mohiyati, maqsadi, vazifalari, predmeti hamda iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy o'lchamlarda ifodalashda uning rolini ochib beradi. Xususan, ekonometrikaning tarixi, rivojlanishi, uning asosiy tushunchalari, tadqiqot usullari va metodologiyasi haqida ma'lumot beriladi.
• Modellashtirish tushunchasi, turlari va bosqichlari: Ushbu mavzu modellashtirishning mohiyati, uning turlari (moddiy, abstrakt, statik, dinamik, chiziqli, chiziqli bo'lmagan) hamda uni amalga oshirish bosqichlari haqida batafsil ma'lumot beradi. Iqtisodiy jarayonlarni modellashtirishning ahamiyati va usullari ko'rib chiqiladi.
• Iqtisodiy ma'lumotlar va ularni qayta ishlash: Bu bo'limda iqtisodiy ma'lumotlar, ularning turlari, statistik kuzatishlar, ma'lumotlarni tayyorlash va qayta ishlash usullari, jamlash va guruhlash metodlari, jadval va grafiklardan foydalanish kabi mavzular yoritiladi. Iqtisodiy ma'lumotlarning sifati va ulardan to'g'ri foydalanishning ahamiyati tushuntiriladi.
• Ko'p omilli ekonometrik tahlil: Ushbu mavzu ko'p omilli regressiya tenglamalarini tuzish, omillarni saralash, regressiya tenglamasining shaklini tanlash hamda uning parametrlarini baholash usullarini o'rganadi. Bunda ko'p omilli regressiya tahlilining nazariy va amaliy jihatlari, uning qo'llanilishi batafsil tushuntiriladi.
• Chiziqli regressiya tenglamasini baholash: Bu bo'limda chiziqli regressiya tenglamalarining ishonchliligi va parametrlarini baholash, ularning muhimligini aniqlash usullari, jumladan, determinatsiya koeffitsienti, Fisher F-kriteriyasi, Styudent t-kriteriyasi, standart xatolar kabi mavzular chuqur o'rganiladi. Bashoratlashda modelning aniqligi va uning ishonchlilik intervalini hisoblash ham tushuntiriladi.
• Davriy qatorlarda ekonometrik modellashtirish: Ushbu mavzu davriy qatorlarning asosiy unsurlari (trend, mavsumiy va tsiklik tebranishlar, tasodifiy komponentalar), ularni modellashtirish usullari, additiv va multiplikativ modellarni tuzish, shuningdek, ularning parametrlarini baholash kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Trendlarni aniqlash, ularni tasvirlash va bashoratlash uchun turli usullar ko'rsatib o'tiladi.
• Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlash: Bu bo'limda iqtisodiy bashorat tushunchasi, uning turlari, bosqichlari, davriy qatorlar va iqtisodiy ma'lumotlarga qo'yiladigan talablar, shuningdek, o'sish egri chiziqlari modellari va ularning qo'llanilishi kabi mavzular yoritiladi. Bashoratlashning ahamiyati va usullari tushuntiriladi.
• Ishlab chiqarish modellari: Ushbu mavzu ishlab chiqarish jarayonini modellashtirish, ishlab chiqarish funktsiyalari, ularning turlari (statik, dinamik, chiziqli, Kobb-Duglas funksiyasi), iqtisodiy tahlilda elastiklik hamda iqtisodiy dinamika modellarining mohiyati haqida batafsil ma'lumot beradi.