Ҳозирги ўзбек адабий тили

Ushbu kitob o'zbek tilshunosligining morfemika, morfologiya, va grammatik kategoriyalar kabi muhim jabhalarini qamrab oladi. Unda so'zlarning tuzilishi, ma'nolari, turlari, shakllari va o'zgarishlari chuqur o'rganiladi.

Asosiy mavzular

Morfemika-Morfologiya faniga kirish: Ushbu mavzu grammatika, uning tarkibiy qismlari, morfologiya va sintaksisning o'zaro munosabatlari, shuningdek, morfemika-morfonologiya fanining o'rganish obyekti haqida ma'lumot beradi. Grammatikaning milliylik bilan bog'liqligi, zotiy yondashuvda grammatikaga qarash va morfemikaning o'rni tahlil qilinadi.
Morfemika va Morfonologiya: Morfemika fani, uning birligi, morfemalarning funksional-semantik va struktural tasnifi, shakl va ma'no munosabatiga ko'ra turlari, morfonema haqida ma'lumot beriladi. So'z va bo'g'in tuzilishi, ularning variatsiyalari ko'rib chiqiladi. Agglyutinativ morfonemalar va unlilar almashinuvi haqida so'z boradi.
Derivatsiya nazariyasi: So'z yasalishi, uning turlari (diaxron va sinxron), so'z yasash usullari, nutqiy yasama so'zlarning lisoniy sathga ko'tarilishi kabi masalalar muhokama qilinadi. Shuningdek, so'z yasash (derivatsion) qoliplari va ularning xususiyatlari o'rganiladi.
Grammatika. Grammatik ma'no va grammatik shakl. Grammatik kategoriya: Grammatik ma'no, uning turlari (umumiy, oraliq, xususiy), tarkibi (kategorial, yondosh, hamroh ma'no), ifodalash usullari va grammatik shakllarning tuzilishiga ko'ra turlari bayon etiladi. Grammatik kategoriya tushunchasi ochib beriladi.
Morfologiya. So'z turkumlari: So'z turkumlari va ularni tasniflash tamoyillari, so'zlarning semantik, morfologik va sintaktik tasnifi, shuningdek, so'z turkumlarining asosiy adabiyoti keltiriladi.
Harakat bildiruvchi so'zlar turkumi. Fe'l: Fe'lning UGMsi, asosiy LMGlari, so'zshakllarining turlari, yasalishi va leksik-grammatik xususiyatlari haqida ma'lumot beriladi. O'timli va o'timsiz fe'llar, harakat tarzi, nisbat, mayl va zamon kabi fe'l kategoriyalari tahlil qilinadi.
Fe'llarning tasniflovchi va vazifadosh shakllari: Ushbu mavzuda nisbat kategoriyasi, bo'lishli-bo'lishsizlik kategoriyasi, harakat tarzi kategoriyasi, o'zgalovchi kategoriyasi va fe'lning harakat tabiatini ko'rsatuvchi shakllar haqida batafsil ma'lumotlar beriladi.
Ot so'z turkumi: Otning tasniflovchi lug'aviy va sintaktik shakllari, UGMsi, turlari (atoqli va turdosh, muayyan va mavhum, yakka va jamlovchi) o'rganiladi. Otlarning yasalishi, morfologik belgilari va sintaktik kategoriyalariga izoh beriladi.
Sifat so'z turkumi: Sifatning UGMsi, daraja kategoriyasi, LMGlari, yasalishi, tuzilishiga ko'ra turlari, va sintaktik kategoriyalarning voqelanishi haqida ma'lumot beriladi.
Son so'z turkumi: Son va uning UGMsi, grammatik xususiyatlari, sonning LMT va LMGlari hamda ularga xos lug'aviy shakl hosil qiluvchi vositalar, sanoq sonlarning hisob so'zlari bilan qo'llanlishi va sintaktik kategoriyalarning son turkumida voqelanishi bayon etiladi.
Taqlidlar: Taqlid va uning UGMsi, taqlidlarning LMTlari, taqlidlarning tuzilishiga ko'ra turlari, olmosh mustaqil so'z turkumi sifatida o'rganiladi.
So'zlarning sintaktik shakllari: So'zlarning sintaktik shakllari, kesimlik kategoriyasi, egalik kategoriyasi va kelishik kategoriyasi haqida umumiy ma'lumot beriladi.
Yordamchi so'zlar: Leksemalarning ma'noviy tasnifidagi "ma'noviy nomustaqillik" belgisi tushunchasi, yordamchi so'zlarning "oraliq uchinchi" tabiatiga egaligi, yordamchi so'zlarning shakliy xususiyatlariga ko'ra turlari, ko'makchi, bog'lovchi va yuklama tushunchalari ochib beriladi.
So'z-gaplar: So'z-gaplar to'plamini ajratish tamoyillari, ularning tasnifi va sintaktik xususiyatlari ko'rib chiqiladi.