Влияние региональной циркуляции атмосферы на формирование селей Чирчик - Ахангаранского бассе й на

Ushbu maqola O‘zbekistonning Chirchiq-Axangaran vodiysida sel hodisalarining yillik takrorlanishini o‘rganadi. Tadqiqotda 1870-2010 yillar oralig‘ida sel hodisalarining chastotasi tahlil qilingan. Maqolada sel hodisalarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladigan atmosfera sirkulyatsiyasi jarayonlarining roli, xususan, janubiy siklonlar, shimoliy va g‘arbiy antitsiklonlar, shuningdek, o‘rtacha va pastki troposferada yuzaga keladigan turli barik pollar ta’siri ko‘rsatilgan. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, 1920-yillardan boshlab sel hodisalarining takrorlanishida o‘sish tendensiyasi kuzatilgan va 1991-2000 yillar oralig‘ida bu ko‘rsatkich eng yuqori cho‘qqiga chiqqan. G‘arbiy sovuq havo oqimining (10-tipli jarayon) sel hosil bo‘lishida alohida o‘rin tutishi, ya’ni 23%dan ko‘proq holatlarga sabab bo‘lishi ta’kidlangan.

Asosiy mavzular

• Chirchiq-Axangaran vodiysida sel hodisalarining yillik takrorlanishi: Maqola 1870-2010 yillar davomida Chirchiq-Axangaran vodiysida sodir bo‘lgan sel hodisalarining yillik takrorlanishini o‘rganadi. Jadval va grafiklar yordamida sel hodisalarining davriy o‘zgarishlari, ayniqsa, XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab ularning ko‘payish tendensiyasi tahlil qilingan.
• Sel hodisalariga ta'sir etuvchi atmosfera sirkulyatsiyasi jarayonlari: Sel hodisalarining paydo bo‘lishiga olib keladigan turli xil atmosfera sirkulyatsiyasi jarayonlari, jumladan, janubiy siklonlar (1, 2-tiplar), shimoliy va g‘arbiy antitsiklonlar (6, 10-tiplar), shuningdek, o‘rtacha va pastki troposferada yuzaga keladigan turli barik pollar (13/8-tip) ta’siri ko‘rsatilgan. Bu jarayonlarning sel hodisalari bilan bog‘liqligi va ularning takrorlanishida tutgan o‘rni haqida ma'lumot berilgan.
• Sel hodisalarining takrorlanishidagi o‘zgarishlar tendensiyasi: Tadqiqot natijalariga ko‘ra, 1920-yillardan boshlab sel hodisalarining takrorlanishida aniq o‘sish tendensiyasi kuzatilgan. Ayniqsa, 1991-2000 yillar oralig‘i sel hodisalarining eng ko‘p qayd etilgan davri bo‘lgan. Bu o‘zgarishlar atmosfera sirkulyatsiyasidagi o‘zgarishlar bilan bog‘liqligi taxmin qilinadi.