Биосферада органоген элементларни эволюция жараёнидаги динамикаси ва корреляцияси
Ushbu maqola Yerdagi tuproqlar va ularning organik-element tarkibining rivojlanish tarixi, evolyutsiyasi hamda bu jarayonlarning geologik davrlarga, ayniqsa, Devon davriga bog'liqligini o'rganadi. Unda turli geologik davrlarda tuproqlarning paydo bo'lishi, ularning kimyoviy tarkibi va bu tarkibning o'zgarish dinamikasi tahlil qilinadi. Maqolada, ayniqsa, uglerod, azot va kislorod kabi asosiy organogen elementlarning tuproq va o'simliklardagi miqdori hamda ularning davrlar bo'yicha o'zgarishi statistik ma'lumotlar va jadvallar orqali ko'rsatilgan. Shuningdek, tuproqlarning paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari jadval shaklida keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Tuproqlarning geologik tarixi: Maqolada Yerning geologik tarixi davomida tuproqlarning paydo bo'lishi va shakllanishi, xususan, litosferaning shakllanishidan boshlab, chuchuk suvlardagi hayotning rivojlanib, keyinchalik quruqlikka chiqishi va bu jarayonlarning tuproq hosil bo'lishiga ta'siri yoritilgan. Devon davrida (365 million yil avval) ilk tuproqlarning paydo bo'lganligi haqidagi nazariyalar keltirilgan.
- Organogen elementlarning evolyutsiyasi va dinamikasi: Maqolada uglerod, azot, kislorod, vodorod kabi organogen elementlarning Yerdagi hayot davomida, ayniqsa, o'simliklar va tuproqlar bilan birga evolyutsiyasi va ularning miqdoriy o'zgarishlari davrlar kesimida tahlil qilingan. Bunda ushbu elementlarning tuproq tarkibidagi miqdori va nisbatlarining (C:N, C:O) davrlar bo'yicha o'zgarish dinamikasi tushuntirilgan.
- Tuproq turlari va ularning paydo bo'lishi: Maqolada turli tuproq turlarining, jumladan, bo'z tuproqlar, qora tuproqlar, kastan tuproqlarning paydo bo'lishi va rivojlanishi geologik davrlar (Devon, Karbon, Ttrias, Yura, Paleogen) bilan bog'lab tushuntirilgan. Ularning sharoitga qarab shakllanishi va evolyutsiyasi haqida ma'lumot berilgan.