Ўзбекистонда ўсадиган ер бағирлаган темиртикан ўсимлигининг фармакогностик таҳлили
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekistonda o'suvchi yer bag'irlagan temirtikan (Tribulus terrestris L.) o'simligining farmakognoztik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda ushbu o'simlikning kimyoviy tarkibi, asosiy biologik faol moddalari, jumladan, firostanol saponinlari aniqlangan va ularning miqdorini aniqlash usullari ishlab chiqilgan. Shuningdek, o'simlik xomashyosi va undan olingan ekstraktni standartlash usullari ham taklif etilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Sintetik dori vositalariga qaramay, dorivor o'simliklar asosida olinadigan dori vositalariga talab ortib bormoqda. Bu o'simliklarning biologik faol moddalari organizmga yaqinligi, xavfsizligi va arzonligi bilan izohlanadi. O'zbekistonning dorivor o'simliklar boyligi uni tadqiq qilish va dori vositalari ishlab chiqarishga alohida e'tibor qaratishni taqozo etadi.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: O'zbekistonda o'suvchi yer bag'irlagan temirtikan o'simligining farmakognoztik ko'rsatkichlarini aniqlash va tibbiyot amaliyotida qo'llash uchun me'yoriy hujjatlarni ishlab chiqish asosiy maqsad qilib belgilangan. Buning uchun xomashyo tarkibidagi asosiy biologik faol moddalarni aniqlash, ularni identifikatsiya qilish va miqdorini aniqlash usullarini taklif qilish, xomashyoni saqlash muddatlarini asoslash, quruq ekstraktning sifat me'yorlarini aniqlash va standartlash hamda yakuniy me'yoriy hujjatlarni ishlab chiqish vazifalari belgilangan.
- Tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida O'zbekistonda o'suvchi yer bag'irlagan temirtikan o'simligining yer ustki qismi va undan olingan quruq ekstrakt tanlangan. Tadqiqot predmeti esa o'simlikning asosiy biologik faol moddalari (firostanol saponinlari) ning sifat va miqdorini aniqlash, o'rganish hamda xomashyo va quruq ekstraktni standartlashdan iborat.
- Tadqiqot usullari: Zamonaviy fiziko-kimyoviy usullar (xromatografiya, spektroskopiya, mass-spektrometriya) hamda an'anaviy farmakognoztik usullardan foydalanilgan. Tadqiqotlar umumiy farmakopeya talablariga muvofiq olib borilgan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiliklari: O'simlikning asosiy biologik faol moddalari aniqlangan, firostanol saponinlarini aniqlash usullari ishlab chiqilgan, optimal saqlash sharoitlari va yaroqlilik muddatlari belgilangan, standartlash usullari ishlab chiqilgan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: O'simlik xomashyosi va undan olingan quruq ekstrakti uchun vaqtinchalik farmakopeya maqolalari ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. Bu esa adaptogen dorilarni ishlab chiqarishga asos yaratgan.
- Xulosa: O'zbekistonda o'suvchi yer bag'irlagan temirtikan o'simligi birinchi bor farmakognoztik jihatdan o'rganilgan. O'simlik tarkibidagi biologik faol moddalar, ayniqsa, firostanol saponinlari aniqlanib, ularni aniqlash va standartlash usullari ishlab chiqilgan. Tadqiqot natijalari asosida farmakopeya maqolalari ishlab chiqilgan va bu o'simlikdan adaptogen dori vositalarini ishlab chiqarishga yo'l ochgan.