Гексен изомерлари асосида кислородли ва азотли бирикмалар олиш
Ushbu dissertatsiya avtoreferati, Makmudova Feruza Akhmadjonovna tomonidan yozilgan bo'lib, geksеn izomerlari asosida kislorodli va azotli birikmalarni olish texnologiyasini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda Shurtan gaz-kimyo kompleksining C6 fraksiyasidan ajratilgan geksеn izomerlari yordamida yangi organik birikmalar, jumladan, to'yinmagan spirtlar, murakkab efirlar va to'rtlamchi ammoniy tuzlari sintez qilingan. Olingan mahsulotlarning korroziyaga qarshi vosita va yog'lar uchun quyuqlik indeksini oshiruvchi qo'shimcha sifatida qo'llanilishi o'rganilgan. Tadqiqot natijalari asosida ushbu birikmalarni ishlab chiqarish uchun yangi texnologik usullar ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Asosiy mavzular
- Geksеn izomerlarining olinishi va fizik-kimyoviy xossalari: Shurtan gaz-kimyo kompleksining C6 fraksiyasidan geksеn izomerlarini ajratish hamda ularning fizik-kimyoviy xossalarini, jumladan, strukturasini, geometrik tuzilishini, bog'lar uzunligini va valent burchaklarini aniqlash o'rganilgan. Gaz xromatografiya usuli bilan chiziqli va tarmoqlangan tuzilishga ega bo'lgan oلفinlar mavjudligi aniqlangan.
- To'yinmagan spirtlar sintezi: Geksеn izomerlarining formaldegid bilan Prins reaksiyasi asosida to'yinmagan spirtlar olish jarayoni o'rganilgan. Reaksiya uchun optimal sharoitlar (erituvchi, katalizator, harorat) aniqlangan va CuCl2 eng yaxshi katalitik faollikka ega ekanligi ko'rsatilgan.
- Murakkab efirlar sintezi: Geksеn izomerlarining akril va sirka kislotalari bilan esterifikatsiya jarayoni o'rganilgan. Esterifikatsiya jarayonining katalizatorlarga va haroratga bog'liqligi aniqlangan. Sirka kislota asosida jarayonlarda sulfat kislota, akril kislota asosida jarayonlarda esa KU-2x8 sulfokationit tavsiya etilgan.
- To'rtlamchi ammoniy tuzlari sintezi va qo'llanilishi: Geksеn izomerlarining monoxlorosirka kislota bilan esterifikatsiyasi natijasida olingan izogeksilmonoxloratsetatlarning uchlamchi aminlar bilan kwaternizatsiya reaksiyasi o'rganilgan. Olingan tuzlarning metallarni korroziyadan himoya qilishda samarali inhibitor ekanligi isbotlangan.
- Texnologik sxemalarni ishlab chiqish: Olingan natijalarga asoslanib, to'rtlamchi ammoniy tuzlari va murakkab efirlar olishning prinsipial texnologik sxemalari taklif qilingan.