110/35/10 kV "Mirishkor podstansiya "Markaz-1" fideri iste'molchilarining elektr ta'minoti.

Ushbu bitiruv malakaviy ishi O'zbekiston Respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti Energetika fakulteti 5310200 - "Elektr energetikasi" (elektr ta'minoti) bakalavr ta'lim yo'nalishi talabasi Ro'ziqulov Muhiddin Abdimurod o'g'li tomonidan tayyorlangan. Ishning mavzusi 110/35/10 kV "Mirishkor" podstansiya "Markaz-1" fideri iste'molchilarining elektr ta'minoti masalalarini o'z ichiga oladi. Ishda Kirish, 5 ta Bob (Fider tavsifi, Texnik hisob, Mehnat muhofazasi, Atrof muhit muhofazasi, Iqtisodiy qism), Xulosa va Foydalanilgan adabiyotlar qismlari mavjud.

Asosiy mavzular

Kirish: So'nggi yillarda respublikamizning iqtisodiyot tarmoqlarida va ijtimoiy sohasida energiya samaradorligini oshirish va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirilganligi, xususan, "Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmon va "2015-2019 yillarda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya sarfi hajmini qisqartirish, energiyani tejaydigan texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari Dasturi to'g'risida"gi qarorlar ijrosi haqida ma'lumot berilgan. Shuningdek, energiya samaradorligi va energiyaning qayta tiklanuvchi manbalarini rivojlantirish masalalari bo'yicha respublika komissiyasi tashkil etilganligi, Toshkent shahrida Quyosh energiyasi xalqaro instituti faoliyat ko'rsatayotganligi, Osiyo taraqqiyot banki ko'magida quyosh energetikasini rivojlantirishning "yo'l xaritasi" ishlab chiqilganligi, viloyatlarda quyosh fotoelektrik stansiyalarini qurish loyihalari tayyorlanayotganligi hamda shamollar Atlasi ishlab chiqilganligi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
I-Bob. 110/35/10 kV li “Mirishkor” podstansiyasi fiderlarining tavsifi.: Ushbu bobda "Mirishkor" podstansiyasining 1-seksiyasidan ta'minot oluvchi "Markaz-1" fideri haqida ma'lumot berilgan. Fider liniyasi aholi yashash uylarini, suv nasosni, shifoxona, tuman elektr tarmoqlari va suv xo'jaligining elektr iste'molchilarini elektr ta'minotini amalga oshirish uchun xizmat qilishi aytilgan. Jami 96 ta tayanchdan iboratligi, shundan 96 tasi temir-beton tayanchlar, 23 tasi ankerli oraliq tayanchlar ekanligi, tayanchlar orasidagi masofa o'rtacha 70 m ni tashkil etishi, liniya uzunligi 6,72 km ni tashkil etishi va A-50 simlardan foydalanilganligi haqida ma'lumotlar keltirilgan. Shuningdek, 15 ta komplektli transformator podstansiyalarining ulanish shoxobchalari mavjudligi va ularning quvvatlari (25 kVA dan 250 kVA gacha) keltirilgan. "Mirishkor" podstansiyasining energiya tarmoq tizimiga ulash sxemasi ham Qashqadaryo viloyati qishloq joylarida 35-110 kV li elektr tarmoqlarini rivojlantirish sxemalariga mos kelishi va "SAOSel energoproekt" da ishlab chiqilib, "O'zbekenergo" DAK tomonidan tasdiqlanganligi hamda Qashqadaryo hududiy elektr tarmoqlari bilan kelishilganligi haqida ma'lumot berilgan. Podstansiyaning 10 kV li tashqarida o'rnatilgan taqsimlash qurilmasidan 8 ta fider elektr iste'molchilari energiya ta'minotini olishi qayd etilgan. Podstansiya ikki transformatorli bo'lib, aloqa vositalari majmuasi, dispechirlik va texnologik boshqarishni o'z ichiga olganligi, kuch transformatorlarining har birining quvvati 10 MVA ni tashkil etishi hamda RPN qurulmasiga ega ekanligi aytilgan. Podstansiyaning 110-5N rusumli blok tipli shaklda tanlangani, KRUN-10 kV li taqsimlash qurilmasida jami 11 ta yacheyka mavjudligi, shuningdek, 2 ta o'z ehtiyoj transformatorlarining mavjudligi haqida ma'lumot berilgan. AVR (ZAQ) qurulmasining 10 kV li seksiya uzgichini qo'shishi hamda podstansiyani tashqi yoritish haqida ham so'z yuritilgan.
II-Bob. "Markaz-1" fideri iste'molchilarining texnik hisobi taxlili.: Ushbu bobda "Markaz-1" fideri iste'molchilarining yuklamalarini hisoblash usullari keltirilgan. Xususan, yuklamalarni hisoblashda quyidagilar hisobga olinishi kerakligi aytilgan: o'rnatilgan quvvat va talab koeffitsenti bo'yicha yuklamalar; o'rtacha quvvat va yuklama grafikining shalk koeffitsenti bo'yicha; o'rnatilgan quvvat va maksimum koeffitsenti bo'yicha (tartiblangan diagrammalar metodi). Ushbu usullar asosida hisoblashlar olib borilgan. "Markaz-1" fideri bo'yicha 10 kV li liniyasining umumiy uzunligi 6,72 km ni tashkil etadi. Shuningdek, 15 ta komplektli transformator podstansiyalarining ulanish shoxobchalari mavjudligi, ularning quvvatlari va iste'molchilari haqida ma'lumot berilgan. Har bir uchastka uchun hisoblangan yuklamalar va ularga mos sim kesimlarini tanlash ko'rsatilgan. Qisqa tutashuv toklarini hisoblash va transformatorlarni tanlash, avtomatlar, uzgichlar va saqlagichlar samaradorligini hisoblash ham ushbu bobda yoritilgan.
III-Bob. Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi: Ushbu bobda elektr uzatish tarmoqlari va ularning elementlarini almashtirish bo'yicha ishlar va mexnat muhofazasi hamda xavfsizlik texnikasi talablariga rioya qilish masalalari ko'rib chiqilgan. Mavzu bo'yicha umumiy qisqa ma'lumotlar berilgan, masalan, havoni almashtirish qoidalari, sim va kabellarni ulash qoidalari, elektr uskunalarini ulash, generator qurilmalari va elektrostansiyalar uchun maqsadga muvofiq quvvatni tanlash, elektr tarmoqlari va ularni o'rnatish bo'yicha energo xo'jalik kommunikatsiyasini hisobga olish kabi jihatlar qamrab olingan.
IV-Bob. Atrof muhit muhofazasi: Ushbu bobda O'zbekiston Respublikasi "Davlat ekologik ekspertizasi to'g'risidagi" nizomiga asosan 10 kV li havo uzatish liniyasi chiziqli injener inshoatining ekologik holati ko'rib chiqilgan. Liniyaning umumiy uzunligi 6,72 km ni tashkil etishi, tayanchlar orsidagi masofa o'rtacha 70 m ni tashkil etishi, shamol tezligi 29 m/sek, muzlik devori qalinligi 10 mm ekanligi haqida ma'lumotlar berilgan. Shuningdek, liniyaning aholi yashash punktlaridan, haydalgan yerlardan o'tishi, trassaning bir nechta injenerlik inshoatlarini kesib o'tishi, loyihalanadigan ob'ektda elektr energiyani uzatish va taqsimlashning texnologik jarayoni chiqimsiz hisoblanishi va atrof-muhitga zarari yo'qligi aytilgan. KTP maydonchasini va unga yondoshgan yerlarni transformatorlarni ta'mirlash va tavtish qilayotganda oqib ketishi mumkin bo'lgan transformator moyidan ehtiyot qilish uchun moy yig'uvchi quduqlar qurilmasligi, KTP lar maydoni er siljishi yoki ko'chishi mumkin bo'lgan joylarda joylashmaganligi haqida ham ma'lumotlar keltirilgan.
V-Bob. Iqtisodiy qism: Ushbu bobda elektr uskunalarining eng qulay iqtisodiy varianti to'liq keltirilgan xarajatlarni eng kam qiymatini talab etishi haqida ma'lumot berilgan. Texnik-iqtisodiy hisoblar quyidagilarni tanlash uchun bajarilishi ko'rsatilgan: Sex va korxonalarni butun elektr taminotini eng ratsional sxemalarini; Bosh pasaytiruvchi va taqsimlash punktlarining transformatorlar ish rejimini va quvvatini hamda iqtisodiy asoslangan sonini; Korxona tashqi va ichki elektr ta'minotidagi ratsional kuchlanishni; Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi iqtisodiy maqsadga muvofiq qurilmalarni va bu qurilmalarni o'rnatish joyini; Elektr jihozlari va bu qurilmalarni tok o'tkazuvchi qurilmalarni; Sim shinalar va kabellar kesimlarini; Generator qurilmalari va elektrostansiyalar uchun maqsadga muvofiq quvvatni zarur bo'lgan hollarda; Elektr tarmoq trassalari va ularni o'rnatish butun energo xo'jalik kommunikatsiyasini hisobga olgan holda. Texnik – iqtisodiy hisoblashning maqsadi sxemalarning optimal variantini aniqlash, elektr tarmog'i va uning elementlarining parametrlarini aniqlashdan iboratligi aytilgan. Shuningdek, kapital qo'yilmalar va yillik ekspluatatsiya xarajatlari hisoblangan va 1 kW·s uzatiladigan energiyaning tannarxi aniqlangan.
Xulosa: Xulosa qismida ishlangan ishlar yakunlari bayon etilgan. Ishda "Mirishkor" podstansiyasining "Markaz-1" fideri iste'molchilarining elektr ta'minoti masalasi ko'rib chiqilgan, yuklamalar hisoblangan, sim kesimlari tanlangan, qisqa tutashuv toklari hisoblangan, elektr energiya sarflari aniqlangan va iqtisodiy asoslangan. Shu bilan birga, ishda keltirilgan texnik yechimlar va hisoblashlar natijasida "Markaz-1" fideri iste'molchilarini ishonchli, sifatli va uzliksiz elektr ta'minoti bilan ta'minlashga erishilgani ta'kidlangan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati: Ro'yxatda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021 yillarda qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-tadbirlari Dasturi to'g'risidagi Qarori, Sh.M.Mirziyoyev. 30.05.2017 yil Toshkent kabi rasmiy hujjatlar, shuningdek turli O'zbekiston Respublikasi qonunlari, Prezident farmonlari, shuningdek, turli o'quv qo'llanmalar va adabiyotlar keltirilgan.