Туркестанское генерал-губернаторство: теория бюджетной централизации против практики окраинного управления
Maqolada Turkiston general-gubernatorligi va Moliya vazirligi oʻrtasidagi moliyaviy munosabatlarning rivojlanish xususiyatlari koʻrib chiqiladi. Turkiston general-gubernatorligi imperiyada 1860-yillarda moliyaviy boshqaruv, smeta va hisobot islohotlari oʻtkazilganidan keyin tashkil etilganligi taʼkidlanadi. Imperiyada amalda boʻlgan moliyaviy boshqaruv qoidalari Turkiston general-gubernatorligiga ham joriy etilganligi, 1868-yilda oʻlkada Davlat nazoratining mahalliy muassasalari, 1869-yilda esa gʻaznachilik palatasi va gʻaznachilik tashkil etilganligi qayd etiladi. Mahalliy muassasalarning xarajatlari va daromadlari asta-sekin general-gubernatorlik smetalariga oʻtkazilganligi, faqatgina oʻlka aholisidan olinadigan yer yigʻimi, gʻazna muassasalaridan keladigan daromadlar («Turkiston vedomostlari» va boshqalar), oʻrmonlar va obrok moddalari, shuningdek, Fargʻona viloyatining daromadlari qolganligi aytiladi. General-gubernatorning moliyaviy boshqaruv sohasidagi vakolatlari yetarlicha keng boʻlganligi, general-gubernator 1867-yildagi Semirechensk va Sirdaryo viloyatlarini boshqarish toʻgʻrisidagi Loyiha Nizomiga asoslanib, smetani tuzganligi va mahalliy byudjet mablagʻlarini oʻz xohishiga koʻra sarflaganligi taʼkidlanadi. General-gubernatorning bu huquqlari mahalliy gʻaznachilikda boʻlgan mablagʻlarni «favqulodda holat» yuzaga kelganda toʻliq olib qoʻyish imkonini berganligi, bu huquqlar mahalliy savdo va sanoatga koʻmaklashish zaruriyati bilan asoslanganligi koʻrsatiladi. Turkistonda 1868-1869-yillarda moliyaviy boshqaruvning umumiy meʼyorlari joriy etilishi general-gubernator Konstantin Petrovich Kaufman tomonidan unchalik xush qarshilanmaganligi, Kaufman hatto oʻlka daromadlarini boshqarish boʻyicha berilgan maxsus vakolatlar ham yetarli emas deb hisoblaganligi aytiladi. Kaufman fikriga koʻra, smetadan tashqari kreditlar soʻrash huquqi amalda maʼmuriyatning moliyaviy imkoniyatlarini oshirmagan, chunki kredit olish uchun oldindan (6 oy oldin) Peterburgdan ruxsat soʻrash kerak boʻlgan. Kaufman «naqd fondlardan qarz olish»ga urinishlari mahalliy moliyaviy nazorat muassasalari bilan doimiy nizolarga olib kelganligi taʼkidlanadi. Davlat nazoratchisi V.A. Tatarinov kassani boshqarish va hisobot berish qoidalarini teng qoʻllash tamoyilini himoya qilib, mahalliy maʼmuriyatning belgilangan tartibdan «chetga chiqish» holatlarini koʻrsatgan. Uning soʻzlariga koʻra, Turkiston general-gubernatori nafaqat xabarsiz «juda katta miqdordagi» naqd pullarni olib qoʻygan, balki markaz bilan kelishmasdan bu pullarni заведомо zararli tadbirlarga ajratgan va aholidan yangi yigʻimlar undirgan. Kaufman va markaziy moliyaviy idoralar oʻrtasidagi nizolar odatiy holga aylanganligi, Turkiston moliyasi doimiy ravishda интрига va oʻzaro ayblovlarga sabab boʻlganligi aytiladi.