Topinamburni ishlab chiqarish sharoitida uning sifatini agroekologik saqlash texnologiyasini yaratish

Ushbu dissertatsiya ishida topinambur o'simligining biologik xususiyatlari, hosildorligi va O'zbekiston sharoitida uni yetishtirish agrotexnologiyasi, tugunaklarini saqlash usullari, hamda undan turli sanoat yo'nalishlarida foydalanish masalalari atroflicha o'rganilgan. Jumladan, topinamburdan inulin, pektin, etil spirti olish usullari, kimyoviy tarkibi tahlil etilgan. Shuningdek, "Fayz-baraka" va "Mo'jiza" navlarining ekish sxemalari va tup qalinligining hosildorlikka ta'siri tadqiq qilingan va ularning iqtisodiy samaradorligi hisoblab chiqilgan. Topinambur tugunaklarini uy sharoitida va sanoatda saqlash va qayta ishlash texnologiyalari ham yoritilgan.

Asosiy mavzular

Topinamburning vatani, madaniylashtirilish tarixi, sistematikasi va biologiyasinining tahlili: Topinambur (Helianthus tuberosus L.) - ko'p yillik o'simlik bo'lib, Shimoliy Amerikadan kelib chiqqan. Uning ildizi kuchli rivojlangan, ko'p yillik bo'lib, har qanday tuproqda o'sa oladi. O'zbekistonda 2 ta navi ("Fayz-baraka" va "Mo'jiza") rayonlashtirilgan va ular yuqori hosildorligi bilan ajralib turadi. O'simlikning o'sishi, rivojlanishi, biologik xususiyatlari, ekish sxemalari va tup qalinligining hosildorlikka ta'siri tadqiq qilingan.
Topinamburning kimyoviy tarkibi: Topinambur tugunaklari va poyasi vitaminlar, mikroelementlar, polisaxaridlar (inulin, pektin), organik kislotalar va boshqa bioaktiv moddalarga boy. Inulin inson organizmida qandli diabetni davolashda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, undan etil spirti olish mumkin.
Topinambur tuganaklarini saqlash usullari va texnologiyasini takomillashtirish: Topinambur tuganaklarini urug'lik sifatida saqlashda omborxona, o'ra va dalada saqlash usullari o'rganilgan. Saqlash davrida navlarning biologik xususiyatlari va tashqi omillarning ta'siri hisobga olinib, eng maqbul sharoitlar aniqlangan. Maxsus omborxonalarda -0+3°S haroratda saqlash tavsiya etilgan.
Topinamburdan uy sharoitida va sanoatda foydalanish: Topinambur shifobaxsh xususiyatlarga ega bo'lib, undan turli taomlar, sharbatlar, dorivor vositalar tayyorlash mumkin. Sanoatda esa inulin, pektin, etil spirti kabi mahsulotlar ishlab chiqariladi. "Glustab" va "Orivet" kabi tayyor mahsulotlar haqida ma'lumot berilgan.
Topinamburning iqtisodiy samaradorligi: Topinambur kam harajat talab etuvchi, yuqori hosildorlikka ega va yuqori daromad keltiruvchi o'simlik hisoblanadi. Tadqiqotlar natijasiga ko'ra, "Mo'jiza" navining iqtisodiy samaradorligi 91,4-94,7% gacha, "Fayz-baraka" navining esa 91,2-94,1% ni tashkil etdi. Eng maqbul ekish sxemalari va tup qalinliklari aniqlangan.