Husayn Voiz Koshifiyning axloqiy ta’limotida ratsionallik yondashuv masalalari
Ushbu dissertatsiya mavzusi Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim muassasalarida, xususan, Samarqand davlat chet tillar institutida bajarilgan boʻlib, unda buyuk mutafakkir Husayn Voiz Koshifiyning axloqiy ta'limotida ratsionallik tamoyili va uning sharqona etiket, kasbiy axloq va milliy ma'naviyatni shakllantirishdagi oʻrni ilmiy-nazariy jihatdan tadqiq etilgan. Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati shundaki, jahon axborotlashgan jamiyatida yosh avlodni ma'naviy tahdidlardan himoya qilish hamda ularda milliy oʻzlikni anglash tuygʻusini shakllantirishda muhim nazariy manba boʻlib xizmat qilishi mumkinligi asoslab berilgan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati, tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi, muammoning oʻrganilganlik darajasi, tadqiqotning dissertatsiya bajarilgan oliy taʼlim muassasasi ilmiy-tadqiqot rejalari bilan bogʻliqligi, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi, amaliy natijalari, ishonchlilik darajasi, tadqiqot natijalarning ilmiy va amaliy ahamiyati, amaliyotga joriy etilishi, aprobatsiyasi, natijalarning eʼlon qilinishi, dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi boʻyicha maʼlumotlar keltirilgan.
- I bob: Husayn Voiz Koshifiyning ilmiy-falsafiy merosi: Ushbu bobda Markaziy Osiyoda Ikkinchi Uygʻonish davrining xususiyatlari, Amir Temur davri, Temuriy shahzodalar va ularning ilm-fanga qoʻshgan hissasi, jumladan, Boysungʻur akademiyasi faoliyati, Husayn Voiz Koshifiyning hayoti va ijodi, zamondoshlari va tadqiqotchilar fikrlari, ilmiy merosi, asarlari va ularning ilmiy ahamiyati haqida batafsil maʼlumot berilgan.
- II bob: Husayn Voiz Koshifiy ilmiy merosida ratsionallik tamoyilining xususiyatlari: Ushbu bobda allomaning falsafiy-axloqiy asarlarida asosiy tamoyil eʼtiqod va aql munosabati, ratsional yondashuvning mohiyati, Sharqona etiket va axloq-odob qoidalari, insonning oʻz-oʻzini tarbiyalashi, millatlararo va dinga bagʻrikenglik tamoyili, shuningdek, tasavvuf taʼlimoti va uning axloqiy jihatlari ratsionalistik tahlil qilingan.
- III bob: Husayn Voiz Koshifiyning ratsionallikka asoslangan axloq falsafasining tarbiyaviy ahamiyati: Ushbu bobda mutafakkir alloma ilmiy merosining bugungi informatsion globallashuv sharoitida barkamol yoshlarni tarbiyalashdagi amaliy-metodologik ahamiyati, ijtimoiy faollik va kasbiy etika, soxta tariqatchilikka qarshi kurash, xalq tomosha sanʼati va uning tarbiyaviy ahamiyati, shuningdek, qoʻgʻirchoq teatri va kurashning axloqiy-falsafiy jihatlari tahlil etilgan.
- Xulosa: Dissertatsiya tadqiqoti natijasida quyidagi xulosalarga kelingan: Temuriylar davrida Markaziy Osiyoda II Renessansning vujudga kelishi, Husayn Voiz Koshifiyning axloqiy-falsafiy asarlarida e'tiqodning aqlga asoslanishi, axloq falsafasining nazariy va amaliy jihatdan takomillashuvi, millatlararo va dinga bagʻrikenglik tamoyili, ijtimoiy faollik va kasbiy etika, soxta tariqatchilikka qarshi kurash va xalq tomosha sanʼati tahlili.
- Tadqiqot natijalari asosida amaliyotga joriy etishga qaratilgan quyidagi taklif va tavsiyalar: Davlat fuqarolik xizmatchilari odob-axloqining namunaviy qoidalarini takomillashtirish, ijtimoiy munosabatlarda ziyoliylar va rahbar xodimlarning notiqlik sanʼati va muomala madaniyatini rivojlantirish, Xorij mamlakatlar kutubxonalarida saqlanayotgan Husayn Voiz Koshifiy asarlari va manbalarini toʻplash, OTMlarda falsafa, siyosatshunoslik, dinshunoslik, tarix yoʻnalishi talabalari uchun maxsus kurslar tashkil etish, Imom-xatiblar va otinoyilar uchun nosogʻlom diniy oqimlarga, soxta tariqatchilikka qarshi kurash mavzusida oʻquv seminarlar tashkil etish, oʻrta asrlarda Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati va sanʼati taraqqiyoti, xususan, dorbozlik va kurash, qoʻgʻirchoq teatri tarixini oʻrganishda nazariy manba sifatida foydalanish taklif etilgan.