Avtomobillarda tashish va harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi tomonidan Namangan muhandislik-qurilish instituti uchun tayyorlangan bo'lib, "Avtomobillarda tashish va harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari" fanidan o'quv-uslubiy majmua hisoblanadi. Kitobda avtomobil yo'llarida harakat xavfsizligini ta'minlash bo'yicha nazariy va amaliy mashg'ulotlar uchun muhim ma'lumotlar, ko'rsatmalar, namuna jadval va grafiklar keltirilgan. Kitobda transport oqimining miqdori va tarkibini aniqlash, harakat tezligini o'lchash va tahlil qilish, yo'l-transport hodisalarining turlari, sabablari va ularning iqtisodiy zararlarini aniqlash kabi muhim mavzular chuqur yoritilgan. Shuningdek, haydovchining psixofiziologik xususiyatlari, yo'l harakatini tartibga soluvchi texnik vositalar, jumladan, yo'l belgilari va svetoforlarning qo'llanilishi va ularga qo'yiladigan talablar ham batafsil bayon etilgan. Kitobda keys-stadi metodidan foydalanishning afzalliklari va usullari ham o'z aksini topgan. Kitobning asosiy maqsadi - talabalarda yo'l harakati xavfsizligini tashkil etish ko'nikmalarini shakllantirishdan iborat.

Asosiy mavzular

Yo'l harakatini tashkil etishning asosiy yo'nalishlari: Bu mavzu transport vositalari oqimini yo'lning geometrik o'lcham imkoniyatlaridan foydalangan holda xavfsiz harakat tartibini va yuqori o'tkazish qobiliyatini ta'minlashga qaratilgan tadbirlar tizimi sifatida bayon etilgan. Harakat tartibini belgilash va ta'minlash, avtomobillarning samaradorligini oshirish, harakat xavfsizligini ta'minlash va atrof-muhitni muhofaza qilish kabi vazifalar sanab o'tilgan.
Yo'l harakatini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlar: Bu mavzu harakat miqdori (jadalligi), harakat tarkibi, harakat oqimining tezligi, zichligi, o'tkazish qobiliyati va yuklanganlik koeffitsienti kabi asosiy ko'rsatkichlarni tushuntirishga bag'ishlangan. Ushbu ko'rsatkichlarni hisoblash usullari ham bayon etilgan.
Yo'l-transport hodisalari va ularning ko'rsatkichlari: Mavzu yo'l-transport hodisalarining (YTH) ta'rifi, turlari, sabablari, klassifikatsiyasi va ularning asosiy ko'rsatkichlarini, shuningdek, YTH natijasida keladigan iqtisodiy zararlarni tahlil qilishga bag'ishlangan. YTHning fazalari (boshlang'ich, kulminatsion, yakuniy) va ularning turlari batafsil ko'rib chiqilgan.
Yo'l sharoitini tavsiflovchi ko'rsatkichlar va ularning harakat xavfsizligiga ta'siri: Bu mavzu yo'llarning geometrik parametrlari, holati va jihozlanganlik holatini o'rganish, harakatlanish uchun xavfli yo'l bo'laklarini aniqlash usullari, xavfsizlik va halokatlilik koeffitsientlari, ziddiyatli vaziyat usuli kabi jihatlarni o'z ichiga oladi. Yo'lning xavfsizlik darajasini baholashda turli koeffitsiyentlar va ularning ahamiyati tushuntiriladi.
Avtomobilning faol xavfsizligini baholash: Mavzu avtomobilning konstruktiv xavfsizligi, uning faol, sust, halokatdan keyingi va ekologik xavfsizlik turlarini va ularga qo'yiladigan talablarni o'z ichiga oladi. Avtomobilning tortish dinamikasi, tormoz tizimi, boshqaruvchanlik va turg'unlik kabi xususiyatlari tahlil qilinadi.
Piyodalar oqimini aniqlash va tahlil qilish: Mavzu piyodalar oqimining harakat miqdori, tezligi va zichligini aniqlash va tahlil qilish usullarini o'rganishga bag'ishlangan. Bu ma'lumotlar asosida kartogrammalar tuzish va tahlil qilish ham ko'rib chiqilgan.
Yo'l harakatini tashkil qilishda texnik vositalardan foydalanish: Mavzu yo'l belgilari, chiziqlari va svetoforlarning turlari, ularni o'rnatish qoidalari va yo'l harakatini tartibga solishdagi ahamiyatini o'rganadi. Turli yo'l sharoitlarida belgilarni joylashtirish va ularning o'lchamlarini aniqlash usullari batafsil bayon etilgan.
Haydovchining diqqatini aniqlash: Mavzu haydovchining psixofiziologik xususiyatlaridan biri bo'lgan diqqatni aniqlash va baholashga bag'ishlangan. SHulte-Platonov jadvali yordamida diqqatni tekshirish va tahlil qilish usullari tushuntirilgan.
Transport vositalarini texnik ko'rikdan o'tkazish: Mavzu transport vositalarining texnik ko'rikdan o'tkazish qoidalari, tormoz tizimi va ekologik xavfsizligini aniqlash usullarini o'rganadi. Diagnostika markazi bilan tanishish va texnik ko'rik jarayonini tushunish ham ko'rib chiqilgan.
Yo'l-transport hodisalarini hisobga olish va tahlil qilish: Mavzu yo'l-transport hodisalarini hisobga olishning birlamchi hujjatlarini tuzish va tahlil qilishga bag'ishlangan. YTH hisobi varaqalarini to'ldirish, kodlarni aniqlash va hodisalarni tahlil qilish usullari batafsil bayon etilgan.