Ashtarxoniylar davrida Farg‘ona vodiysida yuz bergan siyosiy jarayonlar tahlili

Ushbu avtoreferat Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan mavzu boʻyicha tayyorlangan. Unda Oʻzbekistonning muhim geopolitik va geostrategik mintaqasi boʻlgan Fargʻona vodiysining XVII asr boshlaridagi siyosiy jarayonlari, ushbu jarayonlarga ta'sir koʻrsatgan ichki va tashqi omillar, shuningdek, ashtarxoniylar davrida mintaqada yuz bergan siyosiy jarayonlar, ularning oqibatlari va natijalari tadqiq etilgan. Tadqiqotda davrning siyosiy tarixi, hukmron sulolalar, harbiy yurishlar, diplomatik munosabatlar, mahalliy boshqaruv tizimi, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayot kabi masalalar oʻzbek, rus va ingliz tillarida yoritilgan. Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati, shuningdek, tadqiqot natijalarining oʻquv jarayoniga tatbiqi yuzasidan taklif va tavsiyalar ham berilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda globallashuv va integratsiya jarayonlari kuchayib borayotgan sharoitda davlatlararo hamkorlikni rivojlantirish dolzarb masala hisoblanadi. Markaziy Osiyo tarixini, xususan, Fargʻona vodiysining ashtarxoniylar davridagi siyosiy jarayonlarini oʻrganish va tahlil qilish milliy tarixni chuqurroq anglash va zamonaviy metodologiyalar asosida tadqiq etishni taqozo etadi. Oʻzbekistonning keng koʻlamli islohotlarini amalga oshirishda mintaqaning boy tarixini va madaniyatini oʻrganish muhim vazifa sifatida belgilangan.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy innavatsion gʻoyalar tizimini shakllantirish, ularni amalga oshirish yoʻllari” nomli ustuvor yoʻnalishi doirasida bajarilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Markaziy Osiyo tarixining XVII – XVIII asr boshlari tarixiga oid tadqiqotlarda tanlangan mavzuning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy jihatlari ma'lum ma'noda oʻrganilgan. Ammo ashtarxoniylar davrida Fargʻona vodiysining siyosiy tarixi boʻyicha alohida tadqiqot olib borilmagan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi shu jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi ashtarxoniylar hukmronligi davrida Fargʻona vodiysidagi siyosiy jarayonlarning rivojlanish tendensiyalari va unga ta'sir etgan omillarni tadqiq etishdan iborat. Vazifalari esa: ashtarxoniylarning hokimiyatga kelishi va Fargʻona vodiysiga ta'siri; Buxoro xonligida Ashtarxoniylar sulolasi davrida Fargʻona vodiysining siyosiy jarayonlari; Fargʻona vodiysi hokimlari shaxsi va faoliyati; Buxoro-Qozoq, Buxoro-Yorkend xonliklari oʻrtasidagi siyosiy-harbiy munosabatlar; koʻchmanchi qabilalarning mintaqa siyosiy hayotiga ta'siri kabi masalalarni oʻrganishni oʻz ichiga oladi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Fargʻona vodiysi hokimlari Keldi Muhammadxon va Abul Muhammad sultonlarning shaxsiga yozma manbalar va qabrtosh bitiklaridagi ma'lumotlarni qiyosiy tahlil etish orqali aniqlik kiritilib, ular qozoq sultonlari emas, balki shayboniy Suyunchxojaxon xonadonining soʻnggi vakillari ekanligi asoslangan. Ashtarxoniylar davrida Fargʻona vodiysiga toʻrt bosqichda kiritilishi ham ilmiy dalillangan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Tadqiqot mavzusi uchun muhim hisoblangan tarixiy manbalarning Fargʻona vodiysida kechgan siyosiy jarayonlarga oid ma'lumotlari oʻzbek tarixshunosligiga ilk marotaba ilmiy muomalaga kiritilgan. Ashtarxoniylar davrida Fargʻonada yuz bergan siyosiy voqealar va ularning sanalari aniqlangan. Fargʻona vodiysining geosiyosiy oʻrni koʻrsatib berilgan. Qoʻqon xonligining tashkil topish jarayonining mohiyatini yanada teran anglash boʻyicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati ashtarxoniylar sulolasi tarixini lokal yoʻnalishida, mikrotarix usulida tadqiq etish, markaziy hududlardagi jarayonlarning chekka viloyatlarga ta'sirini oʻrganish, Buxoro xonligining shimoli-sharqiy chegaralarida Fargʻona vodiysining tutgan oʻrni va rolini tahlil etish, Qoʻqon xonligi tashkil topishining tarixiy ildizlarini chuqur anglashga xizmat qiladi. Amaliy ahamiyati esa, Oʻzbekiston va Fargʻona vodiysi tarixiga oid davlat dasturlarini bajarishda, oʻrta asrlar davri tarixini targʻib qilishda va oʻquv adabiyotlarini yaratishda foydalanish mumkinligi bilan asoslanadi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Tadqiqot natijalari Oʻzbekiston Milliy teleradiokompaniyasining "Oʻzbekiston tarixi" telekanalining “Taqdimot” koʻrsatuvi senariysini shakllantirishda, Fargʻona viloyati tarixi va madaniyati davlat muzeyi ekspozitsiyasini shakllantirishda foydalanilgan. Shuningdek, muzey fondini boyitishga va ilmiy-amaliy tadqiqotlarga hissa qoʻshgan.