Quyi Amudaryo deltasida tarqalgan sichqonsimon kemiruvchilar (Rodentia: Nesokia indica, Mus musculus, Microtus transcaspicus)ning bioekologiyasi va ular bilan zamonaviy kurash usullari
Ushbu tadqiqot O'rta Osiyodagi sichqonsimon kemiruvchilar, xususan, Quyi Amudaryo deltasida keng tarqalgan turlarning bioekologiyasi, tarqalishi, ahamiyati va ularga qarshi kurashish usullarini takomillashtirishga bag'ishlangan. Tadqiqotda Nesokia indica, Mus musculus, va Microtus transcaspicus turlarining hayotiy faoliyati, ko'payishi, ekologiyasi hamda qishloq xo'jaligiga ta'siri chuqur o'rganilgan. Shuningdek, ushbu kemiruvchilar bilan samarali kurashishning zamonaviy usullari ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Iqlim oʻzgarishlari, choʻllanish va qishloq xoʻjaligining rivojlanishi natijasida kemiruvchilar sonining koʻpayishi bioxilma-xillikka va aholi salomatligiga salbiy ta'sir koʻrsatmoqda. Sichqonsimon kemiruvchilarni inventarizatsiyalash, ularning ekologiyasini oʻrganish va kurash usullarini takomillashtirish muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
- Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining asosiy ustuvor yo'nalishlariga mosligi: Tadqiqot qishloq xoʻjaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi yoʻnalishiga mos keladi.
- Muammoning o'rganilganlik darajasi: Kichik sutemizuvchilar, jumladan kemiruvchilarning bioekologiyasini oʻrganish boʻyicha dunyo va MDH davlatlarida koʻplab tadqiqotlar olib borilgan, ammo Oʻzbekiston sharoitida, xususan Quyi Amudaryo deltasida bu boradagi tadqiqotlar yetarli emas.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Asosiy maqsad Quyi Amudaryo deltasida tarqalgan sichqonsimon kemiruvchilarning bioekologiyasini asoslash, tarqalish xususiyatlarini va ahamiyatini ochib berish, ularga qarshi zamonaviy kurash usullarini takomillashtirishdan iborat. Vazifalar esa turlarning tarqalishini aniqlash, son dinamikasini oʻrganish, trofik aloqalarini baholash, tabiat va qishloq xoʻjaligidagi ahamiyatini ochib berish va kurash usullarini takomillashtirishni oʻz ichiga oladi.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Quyi Amudaryo deltasida tarqalgan kemiruvchilarning landshaftlararo tarqalishi tahlil qilingan, ilk bor Kaspiy orti dala sichqonining bioekologik xususiyatlari tavsiflangan, turlarning son dinamikasi va koʻpayish biologiyasi ochib berilgan, trofik aloqalari va ahamiyati aniqlangan, hamda zararining oldini olish va kurash usullari takomillashtirilgan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Sichqonsimon kemiruvchilarning zararli turlarini aniqlash, ularning soni va zararini baholash hamda samarali kurash usullarini ishlab chiqish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Olingan ilmiy natijalar asosida ishlab chiqilgan tavsiyalar Qoraqalpogʻiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim oʻzgarishi vazirligi hamda Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan amaliyotga joriy etilgan.
- Xulosalar: Quyi Amudaryo deltasida sichqonsimon kemiruvchilar 3 landshaftli-ekologik tipga ajratilgan. Dominant turlar uy sichqoni va plastinka tishli kalamush hisoblanadi. Plastinka tishli kalamushning tarqalishi del'ta va voha hududi bilan cheklangan. Qalin qamishzorlarda va tuqayzorlarda ularning zichligi aniqlangan. Kemiruvchilar yil davomida koʻpayadi va yilning salqin davrida intensiv oʻtadi. Ular qishloq xoʻjaligiga sezilarli zarar yetkazadi va kasallik tarqatishda muhim rol oʻynaydi.
- Amaliy tavsiyalar: Kemiruvchilarga qarshi kurash boʻyicha mexanik, sugʻorish, chiqindi gazlar va kimyoviy usullar tavsiya etiladi.