Kraxmal – tabiat mo`jizasi
Ushbu maqola 9-sinf kimyo darsida "Kraxmal – tabiat mo'jizasi" mavzusini o'tish uchun mo'ljallangan. Dars matbuot konferensiya shaklida tashkil etilgan bo'lib, unda kraxmalning xossalari, ahamiyati, ishlatilishi, tabiatdagi o'rni, shifobaxshlik xususiyatlari va olinish texnologiyasi haqida ma'lumotlar berilgan. Dars davomida o'quvchilar mutaxassislar rolini o'ynab, savollar berishadi va ularga javob olishadi. Kraxmalning kimyoviy formulasi, tuzilishi, gidrolizlanishi, fotosintezdagi ishtiroki, turli mahsulotlardagi miqdori, oziq-ovqat, tibbiyot, sanoatdagi qo'llanilishi kabi masalalar batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Kraxmalning kimyoviy xossalari va xususiyatlari: Kraxmalning tarkibi, formulasi (C6H10O5)n, molekulyar tuzilishi (chiziqli va tarmoqlangan), amiloza va amilopektin tarkibiy qismlari, gidrolizlanish reaksiyasi (dekstrin, maltoza, glyukozaga parchalanishi) va fotosintez jarayonidagi hosil bo'lishi (6nCO2+5n H2O → (- C6H10O5-)n + 6nO2↑).
- Kraxmalning tabiatdagi o'rni va biologik ahamiyati: Kraxmalning o'simliklardagi zahira oziq moddasi sifatida tarqalganligi (kartoshkada 20%, bug'doy va makkajo'xorida 70%, guruchda 80%), bug'doy maysasining shirin ta'mga ega bo'lishi sabablari (diastaza fermentining kraxmalni glyukozaga aylantirishi), havo haroratining ahamiyati.
- Kraxmalning amaliy ahamiyati va ishlatilish sohalari: Kraxmalning oziq-ovqat sanoatida (konditer mahsulotlari, kolbasalar), tibbiyotda (malhamlar, sepki dorilar), sanoatda (etil spirti olish, gazlamalarni ohorlash, qog'oz va karton yopishtirish, charm mo'yna sanoati) va ekologiyada (sun'iy polimerlar) ishlatilishi.
- Sumalakning shifobaxshlik xususiyatlari: Sumalakning tarkibi (tez so'riluvchi moddalar, S va E vitaminlari), shifobaxshlik xususiyatlari (gipertoniyaga qarshi, qonni suyultirish, oshqozon-ichak faoliyatini yaxshilash, uyqusizlikka qarshi) va tayyorlanish jarayoni (diastaza fermenti hosil bo'lishi uchun haroratning ahamiyati).
- Kraxmalni olish usullari: Kraxmalni kartoshkadan olish usuli (maydalash, yuvish, tindirish, quritish).