Tarjimada leksik birlik va leksik transformatsiyaning qo’llanilishi
Ushbu maqola tarjimashunoslikdagi leksik birliklar va leksik transformatsiyalar masalasiga bag'ishlangan. Unda tarjimaning muhimligi, adabiyotning millatni dunyoga tanituvchi omillardan biri ekanligi, o'zbek adabiyotini jahonga tanitish zarurligi ta'kidlanadi. Djeyms Xedli Cheyz asarlarining o'zbek tiliga tarjima qilinishi misolida leksik transformatsiyalarning qo'llanilishi tahlil qilinadi. Leksik birliklarning turlari, tarjima jarayonida so'zlarning mos kelishi yoki mos kelmasligi, shuningdek, turli o'lchov birliklari, iboralar, geografik nomlar va realiyalarning tarjimadagi o'rni ko'rib chiqiladi. Maqolada leksik transformatsiyalarning turlari (aniqlash, umumlashtirish, mantiqiy aloqa, antonimik transformatsiya, kompensatsiya) misollar bilan yoritiladi va tarjimonning mahorati, adekvat tarjima, til boyligi va bilim manbai ekanligi xulosalanadi.
Asosiy mavzular
- Tarjimaning ahamiyati: Adabiyot millatni dunyoga tanituvchi muhim omil. O'zbek adabiyotini jahonga tanitish zarur. Tarjima buyuk yozuvchilarni tarbiyalashda muhim rol o'ynaydi. Mustaqillik davrida tarjimashunoslikka katta e'tibor berilmoqda.
- Leksik birliklar va transformatsiyalar: Tarjima san'ati so'z o'rnining mukammal qo'llanilishini talab etadi. Leksik birliklar so'z, so'z birikmasi yoki gap bo'lishi mumkin. Leksik birliklar to'liq mos kelishi, qisman mos kelishi yoki umuman mos kelmasligi mumkin. Djeyms Xedli Cheyz asarlari misolida leksik transformatsiyalarning qo'llanilishi tahlil qilinadi.
- Leksik birliklarning turlari: To'liq mos keladigan leksika (geografik nomlar, atoqli otlar, ilmiy-texnik atamalar). Qisman mos keladigan leksika (polisemantik so'zlar, ma'no kesishishi). Umuman mos kelmaydigan leksika (iboralar, geografik nomlar, realiyalar).
- Leksik transformatsiyalar: Leksik transformatsiyalar tarjimani tushunarli qilish va noo'rin so'zlardan qochish uchun qo'llaniladi. Transformatsiyalarning turlari: aniqlash, umumlashtirish, mantiqiy aloqa, antonimik transformatsiya, kompensatsiya.
- Tarjimonning roli: Tarjimon mahoratli bo'lishi, adekvat tarjima qilish, til boyligiga ega bo'lishi va transformatsiyalarni puxta o'zlashtirishi lozim.