Davlat va huquq nazariyasi, tarixi

Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta maxsus taʼlim vazirligi tomonidan Jizzax Davlat Pedagogika Instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Davlat va huquq nazariyasi tarixi” fanidan ma’ruza matnlari sifatida tavsiya etilgan. Kitobda davlat va huquqning kelib chiqishi, mohiyati, shakllari, funksiyalari, tuzilishi, qonuniyligi, huquqiy tartibot va ularni ta’minlash usullari, shuningdek Oʻzbekistonda davlatchilikning rivojlanish bosqichlari kabi masalalar nazariy va amaliy jihatdan yoritilgan.

Asosiy mavzular

• Davlat va huquq nazariyasining predmeti va usuli: Ushbu mavzuda davlat va huquq nazariyasining predmeti, usullari, funktsiyalari, kategoriyalari, shuningdek, fanlar tizimidagi o'rni kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Talabalarda davlat va huquq to'g'risida nazariy bilim va ko'nikmalarni shakllantirish maqsad qilingan.
• Davlat va huquqning paydo bo'lishi: Ushbu mavzuda davlat va huquqning vujudga kelishi, uning jamiyatdagi o'rni va ahamiyati, davlat to'g'risidagi nazariyalar haqida tushunchalar beriladi. Shuningdek, davlatning shakllari, belgilari va chizmasi ham ko'rsatiladi.
• Davlat shakllari: Ushbu mavzu davlat shakllari, ularning hilma-hilligi, o'zgarishi va rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillarni tushuntirishga bag'ishlangan. Davlatning shakllari, boshqaruv shakllari, tuzilish shakli va siyosiy tartibi chizmalari bilan birga taqdim etiladi.
• Davlat funktsiyalari: Ushbu mavzu davlat funktsiyalari, vazifalari va ularga ta'sir qiluvchi omillarni o'z ichiga oladi. Davlat funktsiyalarini tasniflash asoslari, tashqi va ichki funktsiyalar, doimiy va muvaqqat funktsiyalar, iqtisodiy va mudofaa funktsiyalari haqida ma'lumot beriladi.
• Davlat xokimiyati va uni amalga oshirish mexanizmi: Ushbu mavzu davlat hokimiyati tushunchasi, asoslari, belgilari, tuzilishi va uni amalga oshirish usullarini yoritadi. Davlat organlariga va ularning faoliyatining adolatli boshqaruviga ishonch hissini oshirishga qaratilgan.
• Huquqning tushunchasi va mohiyati: Ushbu mavzuda huquqning tushunchasi, mohiyati, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishdagi o'rni, ahamiyati, huquqiy ong va madaniyatini oshirish kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, huquqning turlari va xususiyatlari ham yoritiladi.
• Xuquq ijodkorligi: Ushbu mavzu huquq ijodkorligi tushunchasi, turlari, bosqichlari va tamoyillarini o'rganadi. Qonun qabul qilish jarayoni, normativ huquqiy hujjatlarni vaqt, hudud va shaxslarga nisbatan harakat qilishi kabi masalalar ham ko'rib chiqiladi.
• Huquqiy munosabatlar: Ushbu mavzu huquqiy munosabatlar, ularning turlari, tuzilishi, mazmuni, ob'yektlari, sub'yektlari va yuridik faktlar haqida ma'lumot beradi. Nisbiy va mutlaq huquqiy munosabatlar, huquqiy aloqalar va majburiyatlar ham yoritilgan.
• Huquq tizimi: Ushbu mavzu huquq tizimi tushunchasi, tuzilishi va tamoyillarini ko'rib chiqadi. O'zbekistonda huquq sohalarining yangilanishi, huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi haqida ma'lumotlar beriladi.
• Huquqni tatbiq etish: Ushbu mavzuda huquq normalarini davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan amalga oshirilishi, ularning shakllari va usullari haqida ma'lumot beriladi. Huquqni tatbiq etishning asosiy bosqichlari ham yoritiladi.
• Huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik: Ushbu mavzu huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik tushunchasi, belgilari, turlari, yuridik javobgarlikning maqsadi va vazifalarini o'z ichiga oladi. Shuningdek, huquqbuzarlikning sabablari va yuridik javobgarlik turlari ham yoritiladi.
• Qonuniylik va huquqiy tartibot: Ushbu mavzu qonuniylik va huquqiy tartibot tushunchasi, ularning kafolatlari, ta'minlash usullari, shuningdek huquqni muhofaza qiluvchi organlarning roli haqida ma'lumot beradi.
• Davlat va huquq tarixi fanining predmeti va axamiyati: Ushbu mavzu davlat va huquq tarixi fanining predmeti, vazifasi, axamiyatini va uslublarini tushuntirishga bag'ishlangan. Shuningdek, fanni o'organish uslublari, davrlarga bo'linishi ham yoritiladi.
• Qadimgi Sharq mamlakatlarida davlat va huquq: Ushbu mavzu Qadimgi Sharq mamalakatlarida davlat va huquqning vujudga kelishi, rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini, shuningdek ularning ijtimoiy, siyosiy davlat va huquq tizimining o'xshashliklari va farqlarini tushuntirishga bag'ishlangan.
• Rim davlati va huquqi: Ushbu mavzu Rim davlati va huquqining rivojlanishi, Rimning Respublika va monarxiya davri xususiyatlari to'g'risida tushuncha beradi.
• O'zbekistonda mustaqil davlatning bunyod bo'lishi: Ushbu mavzu O'zbekistonda mustaqil davlatning bunyod bo'lishi, rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari to'g'risida tushuncha beradi.