Hozirgi o'zbek adabiy tili
Ushbu kitob fonetika va fonologiyaning nazariy asoslarini, o'qitish metodikasini va zamonaviy ta'lim texnologiyalarini o'z ichiga oladi. Kitob oliy o'quv yurtlari filologiya fakulteti talabalari va o'qituvchilari uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Nazariy fonetika: Ushbu mavzu fonetikaning predmetini, vazifalarini, bo'limlarini, hamda tilshunoslik bilan aloqasini yoritadi. Shuningdek, adabiy tilning shakllanishi va uning xususiyatlari haqida ma'lumot beriladi. Til me'yorlarining statikligi va dinamikligi tahlil qilinadi. Asosiy tushunchalar: Fonetika, lingvistik sath, adabiy til, sheva va h.k.
- Fonetika va fonologiya: Mazkur mavzu fonetika va fonologiya o'rtasidagi farqni, fonologiyaning birligi, hamda tilshunoslik va falsafa munosabatini o'rganadi. Til birliklarini guruhlash masalalari ko'riladi. Asosiy tushunchalar: emik birlik, etik birlik, variant, invariant.
- Nutq tovushlari. Nutq apparati: Bu mavzuda nutq tovushlarining hosil bo'lishi, nutq apparatining tuzilishi va faoliyati, akustik xususiyatlari haqida ma'lumot beriladi. Asosiy tushunchalar: nutq tovushi, nutq a'zolari, hiqildoq, ovoz paychalari va h.k.
- O'zbek tili vokalizmi: O'zbek tilidagi unli tovushlar sistemasi, ularning tasnifi va fonetik xususiyatlari yoritiladi. Unlilarning farqlovchi va qo'shimcha belgilari tahlil qilinadi. Asosiy tushunchalar: unli, vokalizm, til oldi unlilari, til orqa unlilari, lablangan unlilar va h.k.
- O'zbek tili konsonantizmi: O'zbek tilidagi undosh tovushlar sistemasi, ularning tasnifi va fonetik xususiyatlari yoritiladi. Undoshlarning farqlovchi va qo'shimcha belgilari tahlil qilinadi. Asosiy tushunchalar: undosh, konsonantizm, bilabial, labiodental, dental va h.k.
- Nutqning fonetik bo'linishi: Nutqning fonetik bo'linishi, segment va ustsegment birliklar haqida ma'lumot beriladi. Bo'g'in, so'z, takt, fraza kabi birliklar tahlil qilinadi. Asosiy tushunchalar: segment, segmentatsiya, ustsegment birlik, fraza, takt, bo'g'in, urg'u, ohang va h.k.
- So'z tarkibidagi fonetik o'zgarishlar: So'z tarkibidagi fonetik o'zgarishlar, singarmonizm, assimilyatsiya, dissimilyatsiya, reduksiya va boshqa fonetik hodisalar tahlil qilinadi. Ularning sabablari va oqibatlari ko'rib chiqiladi. Asosiy tushunchalar: singarmonizm, assimilyatsiya, dissimilyatsiya, reduksiya, proteza, epenteza va h.k.