Eng yangi tarix
Mazkur o'quv-uslubiy majmua arxeologiya fanining turli aspektlarini, xususan O'zbekiston hududidagi qadimgi yodgorliklarni o'rganish masalalarini qamrab olgan. Unda arxeologiya fan sifatida shakllanishi, davrlashtirilishi, tadqiqot usullari, asosiy madaniyatlari va O'zbekiston hududidagi yodgorliklarning o'rganilish tarixi yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Arxeologiya fanining rivojlanish tarixi: Arxeologiya fan sifatida qadim zamonlardan to XIX asrgacha bo'lgan davrda rivojlanish bosqichlarini o'tgan. Xristian Gottlib Geyni yunon va rimliklarning qadimgi san'ati arxeologiyasi kursi orqali qaytadan muomalaga kiritadi. Diodor Sitsiliyskiyning rim arxeologiyasi. O'rta asrlarda antikvariylar jumlasiga turli qadimiy qo'lyozmalarni yig'uvchi kishilar kirgan bo'lsa, Uyg'onish davriga kelib asosan klassik madaniyat namunalarini yig'uvchilarni shunday ataganlar.
- Arxeologik davrlashtirish va xronologiya: Arxeologlar insoniyat tarixini ijtimoiy-iqtisodiy tuzumning rivojlanish bosqichlariga qarab, quyidagi davrlarga bo'lish mumkin: Ibtidoiy davr, Qadimgi dunyo, O'rta asrlar, Yangi davr. Mezolit paleolit davridan keyingi davr bo'lib, u miloddan avvalgi 12-7 ming yilliklarni o'z ichiga oladi. Paleolit davri o'z navbatida 3 bosqichga bo'linadi: quyi yoki ilk paleolit (2,5 mln. – 150 mingyillik), o'rta paleolit (150 ming yillikdan – 40 ming yillikgacha) va yuqori yoki so'nggi paleolit (40 – 14 ming yilliklar). O'rta Osiyoda paleolit davrining o'rganilish tarixi 1938 yildan boshlanadi. Xronologiya arxeologiyaning asosiy qismi bo'lib, qadimdan boshlab, tarixiy jarayon, eng asosiysi insoniyat tarixini ilmiy asoslashda muhim ahamiyatga egadir.
- Arxeologik tadqiqot usullari: Arxeologiya insoniyatning o'tmish tarixini o'rganishda arxeologik ekspeditsiyalar natijasida topilgan ibtidoiy makonlar, qishloqlar, shaharlar, mudofaa va suv inshootlari, qoyatosh rasmlari hamda boshqa buyumlarga suyanib ko'radi. Arxeologik ekspeditsiyalar deyilganda viloyat, shahar, tuman, qishloq va boshqa joylarda moddiy madaniyat yodgorliklarini dala tadqiqot yo'li bilan o'rganish usuli tushuniladi. Arxeologik qazishmalar arxeologik qidiruv va sinov natijasida qo'lga kiritilgan ma'lumotlarga tayanib, mazkur joyda yodgorlikni to'liq qazib ochishdan va yodgorlik haqida xulosalar chiqarishdan iborat bo'ladi. Shurf aslida nemischa so'z bo'lib, o'zbek tilida qazimoq degan ma'noni bildiradi. Arxeologik yodgorliklarining bir qismi yer ostida yoki bir xillari yer ustida joylashgan bo'ladi. «arxeologik yodgorliklar», qadimgi insoniyat yashagan manzillar (qishloqlar, shaharlar) xarobalari, binolar, qoyatosh rasmlari, ibodatxonalar, sug'orish inshootlari va hakozolar.