Zarafshon tog`lari yon bag`irlarida Mox, o`t o`simliklar va tuprog`ida radionuklidlar

Ushbu maqolada Zarafshon tog'lari yon bag'irlaridagi ekologik maydonlardan olingan mox, o't o'simliklari, tuproq va granit namunalarida tabiiy va sun'iy (texnogen va kosmogen) radionuklidlarning solishtirma aktivligi gamma-spektrometrik usulda aniqlangan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, granit namunalarida tabiiy radioaktiv elementlar miqdori boshqa tabiiy ob'ektlarga nisbatan yuqori. Moxning pastki qatlamlarida tabiiy radionuklidlar miqdori yuqori qatlamiga nisbatan ko'proq. O'simliklarda K40 miqdori moxdagiga nisbatan sezilarli darajada yuqori. Tuproqda Cs137 ning migratsiya chuqurligi eroziya jarayonlarining kuchliligi bilan bog'liq.

Asosiy mavzular

Tabiiy va sun'iy radionuklidlar: Maqolada Yer qobig'ida mavjud bo'lgan tabiiy (uran-toriy oilalari, K40) va kosmik zarralar ta'sirida hosil bo'ladigan kosmogen (Be7) hamda yadroviy sinovlar va avariyalar natijasida paydo bo'ladigan texnogen (Cs137) radionuklidlar haqida ma'lumot berilgan. Ularning tabiat namunalaridagi miqdori va tarqalishi o'rganilgan.
Radionuklidlarning namunalar bo'yicha taqsimlanishi: Tadqiqotda granit, mox, o't o'simliklari va tuproq namunalarida aniqlangan radionuklidlarning miqdori solishtirilgan. Granitda tabiiy radionuklidlarning yuqoriligi, moxning pastki qatlamlarida ularning ko'pligi, o'simliklarda K40 ning yuqori miqdori va tuproqda Cs137 ning eroziya bilan bog'liq tarqalishi qayd etilgan.
Gamma-spektrometrik usul: Namunadagi radionuklidlar solishtirma aktivligini aniqlash uchun gamma-spektrometrik usuldan foydalanilgan. Bu usulning samaradorligi va aniqligi, shuningdek, olingan spektrlarni tahlil qilish uslublari bayon etilgan.
Eroziya va uning radionuklidlarga ta'siri: Tuproq namunalarida Cs137 ning chuqurlik bo'yicha tarqalishiga eroziya jarayonlarining ta'siri o'rganilgan. Kuchsiz eroziyalangan hududlarda Cs137 ning chuqurlik bo'yicha tarqalishi boshqacha bo'lishi, eroziya kuchaygan sari esa uning yuqori qatlamlarda to'planishi aniqlangan.