Qizilmiya o`simligini parvarishlashda urug`idan va ildiz qalamchadan ko`paytirish texnologiyasi
Ushbu bitiruv malakaviy ishi O'zbekiston sharoitida, xususan Farg'ona viloyatida qizilmiya (Glycyrrhiza glabra L.) o'simligini parvarishlash texnologiyasini yaratish va uni ekologik omillarga bog'liq holda o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda qizilmiyaning biologik-kimyoviy xossalari, uning agrotexnikasi, turli iqlim va tuproq sharoitlarida o'sishi va rivojlanishi, tarkibidagi glitsirrizin moddasining ahamiyati va undan foydalanish usullari batafsil o'rganilgan. Shuningdek, o'simlikning genetik populyatsiyalari, undan dorivor va oziq-ovqat sanoatida foydalanish imkoniyatlari ham ko'rib chiqilgan. Tadqiqot natijalari asosida qizilmiyani parvarishlash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Kirish: O'zbekistonda sug'oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, suvdan samarali foydalanish, tejamkor texnologiyalarni yaratish va qo'llash bo'yicha davlat siyosati va dasturlari, O'zbekiston Prezidentining «Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to'g'risida»gi farmoni va paxta maydonlarini qisqartirib, o'rniga dorivor o'simliklar ekishning ahamiyati haqida ma'lumot berilgan. Qizilmiya o'simligining tuzlar miqdori o'rtacha bo'lgan hamda sho'rlanmagan tuproqlarda fitomeliorativ ekin sifatida o'rganilishining dolzarbligi tushuntirilgan.
- Bitiruv malakaviy ishining ob'ekti va predmeti: Ishning ob'ekti sifatida Qizilmiyani Yozyovon va Qo'shtepa tumanlarida tabiiy ravishda o'sishi, undan boshlang'ich material olish ko'rsatilgan. Ishning predmeti sifatida esa qizilmiya o'simligining dukkaklilarga mansubligi, undagi oqsil va oqsilsiz moddalarning laboratoriya tahlillari asosida o'rganilishi belgilangan.
- Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati: Kelgusida sho'rlangan tuproqlarda qizilmiyani madaniylashtirilgan holda o'stirish va yuqori hosil olish texnologiyasini yaratib, fermerlarga tavsiya berish, shuningdek, sho'rlanmagan tuproqlarda turli o'g'itlar bilan o'sishini, rivojlanishini va hosildorligini aniqlash ishning amaliy ahamiyatini tashkil etadi.
- Mavzular tahlili: Mavzuga oid ko'plab ilmiy ishlar, maqolalar va tavsiyalar tahlil qilingan. Xususan, O'zbekistonda va chet elda qizilmiya turlarini o'rganish, ularning morfobiologik, ekofiziologik va biokimyoviy xossalari, tuproqqa talabi, iqlim sharoitiga chidamliligi, urug'idan va qalamchasidan ko'paytirish usullari, tarkibidagi glitsirrizin moddasining ahamiyati bo'yicha tadqiqotlar keltirilgan.
- Tajriba dalasi tuproq sharoiti va tadqiqot uslubiyatlari: Tadqiqot Farg'ona viloyatining Yozyovon massividagi sho'rlangan va kuchsiz sho'rlangan tuproqlarda o'tkazilgan. Tajriba dalasi tuprog'i qumli, sho'rlangan, kaliy va azotga boy bo'lmaganligi ta'kidlangan. Tadqiqotda qizilmiyaning o'sishi va rivojlanishini kuzatish, qalamchalarning o'sishi, ildiz hosildorligi, azotli moddalar tarkibini aniqlash kabi uslubiyatlar qo'llanilgan.
- Dukkakli o'simliklarning madaniy holatda o'stirishning asosiy farqlari: Dukkakli o'simliklar tuproqni azot bilan boyitishi, ularning tuproq eritmasidagi nordon yoki sho'rga nisbatan turlicha munosabati hamda namlikka bo'lgan talablari haqida ma'lumot berilgan.
- Qizilmiya oʻsimligi boʻyicha ilmiy ishlar tahlili: Qizilmiya (Glycyrrhiza L.) o'simligi qadimdan dorivor o'simlik sifatida tanilganligi, tarkibidagi glitsirrizin moddasining inson salomatligi uchun ahamiyati, uning biologik-kimyoviy xossalari, jumladan, saponinlar, flavonoidlar, steroidlar, efir moylari va boshqa foydali moddalarning mavjudligi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
- Qizilmiya oʻsimligini oʻstirish texnologiyasiga doir ma'lumotlar: Shirinmiya o'simligini parvarishlash texnologiyasi, uning urug'idan va qalamchasidan ko'paytirish usullari, ekish muddatlari, tuproqqa talabi, hosildorligi hamda boshqa agrotexnik tadbirlar bo'yicha ma'lumotlar berilgan.
- Qizilmiya oʻsimligini birinchi yil ekilganda oʻsishi va rivojlanishi: Turli joylardan keltirilgan qizilmiya namunalarining birinchi va ikkinchi yildagi o'sishi, rivojlanishi, poyasi, bargi, shingillarining o'lchamlari jadval ko'rinishida keltirilgan.
- Qizilmiyaning turli turlarini samarali haroratga boʻlgan talablari: Qizilmiyaning turli turlarining (ural, goloy va boshqalar) vegetatsiya davrida haroratga boʻlgan talablari jadvalda koʻrsatilgan.
- Qizilmiyani urug'dan ko'paytirish va qalamcha tayyorlash: Qizilmiyani urug'idan ko'paytirish usullari, urug'ni saqlash, uni ekishga tayyorlash, shuningdek, qalamchalarni tayyorlash va ekish jarayoni, ularning o'sishi va hosildorligiga ta'siri haqida ma'lumotlar berilgan.
- Xulosa: Qizilmiya o'simligining Farg'ona viloyati sharoitida parvarishlash texnologiyasini yaratish va uni meliorativ ekin sifatida qo'llash bo'yicha tadqiqot natijalari asosida xulosalar chiqarilgan. O'simlikning urug'idan ko'paytirishda azot+fosfor o'g'itlarining samarasi va ildiz hosildorligi haqida fikrlar bildirilgan.
- Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati: Tadqiqotga oid ishlatilgan ilmiy adabiyotlar, maqolalar va kitoblar ro'yxati keltirilgan.