Ushbu kitob XIX asr oxiri va XX asr boshlarida yashab ijod qilgan Saidahmad Vasliy Samarqandiyning hayoti va ijodiy faoliyatini o'rganadi. Kitobda shoirning adabiy merosi, g'oyalari, dunyoqarashi hamda jadid matbuotidagi o'rni tahlil etiladi. Shuningdek, Vasliyning o'z davri adabiy muhiti va zamondoshlari bilan munosabatlari yoritilgan.
Китобда XIX асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошларида Тожикистон адабиётининг тарихи, хусусиятлари, вакиллари ва эҷодий мероси кенг ёритилган. Асосий эътибор адабиёти маорифпарварӣ (жадидия), унинг шаклланиш ва ривожланиш тамойилларига қаратилган.
Ushbu kitob Oʻzbekiston Qahramoni, atoqli oʻzbek yozuvchisi Said Ahmad tavalludining 100 yilligi munosabati bilan o'tkazilgan “ADABIYOT NAZARIYASI VA ZAMONAVIY ADABIY JARAYON” kafedrasi respublika ilmiy-amaliy onlayn konferensiyasining materiallari to'plamidir. Konferensiyada Said Ahmad ijodining ma'naviy-ma'rifiy ahamiyati va zamonaviy oʻzbek adabiyotidagi oʻrni, uning asarlarida kinoyadan foydalanish usullari, shuningdek, adib hayoti va ijodi haqida turli ilmiy-amaliy qarashlar va fikrlar bayon etilgan. Kitobda Said Ahmadning oʻzbek adabiyoti taraqqiyotiga qoʻshgan hissasi, uning asarlarining badiiy va falsafiy jihatlari, kinoyaning oʻziga xos oʻrni va ahamiyati tahlil qilinadi. Shuningdek, adibning shaxsiy hayoti va ijodiy faoliyati bilan bogʻliq muhim maʼlumotlar ham oʻrin olgan.
Said Ahmadning "Qorako'z majnun" kitobi XX asr o'zbek adabiyotining yorqin namunalaridan biri bo'lib, unda insoniy fojialar, adolat va mehr-oqibat, sadoqat va xiyonat kabi mavzular badiiy mahorat bilan yoritilgan. Asarlarda o'zbek xalqining o'tmishi, og'ir qismati, ruhiy kechinmalari va milliy qadriyatlari aks etgan. Kitobga kiritilgan hikoyalar turli xarakterdagi insonlar taqdirini, ularning hayotiy kurashlarini va murakkab munosabatlarini tasvirlaydi. Adibning uslubi hayotiyligi, obrazlarning yorqinligi va tasvirning ta'sirchanligi bilan ajralib turadi.
Ushbu kitob Said Ahmadning turli yillarda yaratilgan "To'lqinlar", "Tuynuk", "Qorako'z Majnun", "Paypoq" va "Gul haqida hikoyalar" kabi hikoyalarini o'z ichiga olgan. Asarlarda insoniy munosabatlar, urush davridagi hayot, oilaviy qadriyatlar va jamiyatdagi o'zgarishlar tasvirlangan. Har bir hikoya o'ziga xos uslubda yozilgan bo'lib, o'quvchini hayotning turli qirralari haqida o'ylashga undaydi.
Ushbu hujjat O'zbekiston adabiyotining XX asrning 50-80 yillari oralig'idagi davrini, xususan nasr, nazm va dramaturgiya janrlaridagi asarlarini tahlil qiladi. Unda adabiy jarayonning o'ziga xosliklari, badiiy publitsistikaning roli, turli adiblarning hayoti va ijodi, asarlarining asosiy mavzulari va g'oyalari yoritilgan. Shuningdek, kitob adabiyotshunoslikka oid nazariy ma'lumotlarni ham qamrab oladi.
Maqola Said Ahmad hikoyalarini turk tiliga tarjima qilish masalalariga bag'ishlangan. Unda tarjima jarayonida yuzaga keladigan muammolar va ularning yechimlari ko'rib chiqiladi. Muallif tarjima sifatini oshirish uchun bir qator tavsiyalar beradi. Tarjimada so'z tanlash, iboralarni to'g'ri qo'llash, milliy koloritni saqlash kabi masalalarga e'tibor qaratiladi. Hikoyalardan misollar keltirilib, tarjima tahlili orqali xulosalar chiqariladi.
Ushbu matnda O'zbekiston adabiyotining XX asrning ikkinchi yarmidagi (50-80 yillar) rivoji, adabiy jarayonlar, nasr, nazm, dramaturgiya va ayrim yozuvchilarning hayoti va ijodi tahlil qilingan.
Ushbu dissertatsiya Said Ahmadning hajviy asarlarining lingvopoetik xususiyatlarini tadqiq etishga bag'ishlangan. Unda Said Ahmad ijodining hajv janridagi o'ziga xos o'rinlari, ustozlarining ta'siri, shuningdek, til vositalarining (frazeologiya, metaforalar, laqablar, atoqli otlar) hajviy janrda qo'llanilishi va ularning kulgi hosil qilishdagi o'rni tahlil qilingan. Tadqiqotda, shuningdek, kinoya, mubolag'a, jinslararo nutq farqlanishi kabi lingvistik hodisalarning hajviy asarlarda qanday aks etishi ham ko'rsatib berilgan. Said Ahmadning o'ziga xos uslubi, unda yumorning muhim o'rin tutishi va badiiy asarlarida kulgini yaratishda til birliklaridan mahoratli foydalanishi aniqlangan.
Ushbu kitob O'zbekistonning XX asr ikkinchi yarmi adabiyotining yirik namoyondalari hayoti va ijodiga bag'ishlangan maqolalar to'plamidan iborat. Unda adiblarning hayoti, ijodiy faoliyati, asarlaridagi mavzular, qahramonlar va adabiy jarayonga qo'shgan hissalari tahlil etiladi. Asosan O'zbekiston sovet davri adabiyotshunosligi va adabiyotning muhim yo'nalishlari, xususan adiblar hayoti va faoliyati yoritilgan.