Диссертация посвящена изучению фосформобилизующих бактерий и созданию на их основе биоудобрений для повышения плодородия почв и урожайности сельскохозяйственных культур в Узбекистане. Рассматриваются вопросы выделения, скрининга и изучения свойств местных штаммов, разработки технологий производства, а также оценки экономической эффективности биоудобрений.
Ushbu monografiya tuproqdagi, o'simlik va mikroorganizmlarning o'zaro munosabati hamda ular ta'siri ostida sodir bo'ladigan mikrobiologik, biokimyoviy, agronomik va agrokimyoviy hamda biotexnologik jarayonlar natijasidagi o'zgarishlarni tadqiq qilishga bag'ishlangan. Kitobda tuproq biologik faolligiga fosfor parchalovchi bakteriyalarning ta'siri, ularning fermentativ faolligi, tuproqning nafas olishi, humifikatsiya va boshqa ko'rsatkichlarga ta'siri atroflicha o'rganilgan. Shuningdek, ushbu bakteriyalardan tayyorlangan bioo'g'itlar va preparatlarning (FOSSTIM-2) hosildorlikka va o'simlik sifatiga ta'siri ham ko'rsatilgan. Kitob qishloq xo'jaligi, mikrobiologiya, biotexnologiya, tuproqshunoslik, agrokimiya va biologiya sohalaridagi mutaxassislar, professor-o'qituvchilar, magistrantlar va tadqiqotchilar uchun mo'ljallangan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O‘zbekiston Milliy universiteti va Mikrobiologiya instituti hamkorligida «Fosforli o‘g‘itlarning ta’sirida bo‘z tuproqda struktura va funksional mikrobiologik birlashmalarning xususiyatlari» mavzusida olib borilgan tadqiqotlar natijalarini o‘z ichiga oladi. Tadqiqotda fosforli o‘g‘itlarning tuproq mikroorganizmlariga ta’siri, ularning biomassa va metabolik faolligiga ko‘rsatgan samarasi, shuningdek, agrokimyoviy xususiyatlarga ta’siri o‘rganilgan.
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi Tojikiston Respublikasi Sugʻd viloyatida turli qishloq xoʻjaligi ekinlarida mahalliy fosforitlarni qoʻllash jihatlari va texnologiyasini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda tuproqlarning fosfor holatini yaxshilash, oʻsimliklar oziqlanishini optimallashtirish va qishloq xoʻjaligi ekinlarining hosildorligini oshirishga qaratilgan ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, fosforit unini qoʻllashning eng samarali usullari va me'yorlari, shu bilan birga, tuproq bilan oʻsimliklarning oʻzaro ta'siri, bioenergetik va agrokimyoviy samaradorligi ham tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari asosida qishloq xoʻjaligi ekinlari, jumladan, pomidor va sabzi yetishtirishda mahalliy fosforitlardan foydalanish boʻyicha ilmiy asoslangan tavsiyalar berilgan.
Ushbu kitob tuproqdagi fosfor birikmalarining o'simliklar tomonidan o'zlashtirilishiga bag'ishlangan bo'lib, unda o'simliklarning o'stirilish sharoitlari (jumladan, tuproq unumdorligi, o'g'itlash va boshqalar) ularning fosforni o'zlashtirish qobiliyatiga qanday ta'sir ko'rsatishi o'rganilgan. Kitobda ayniqsa dukkakli ekinlarning (soya, mosh, loviya) bu boradagi roli, ularning fosforni o'zlashtirishga yordam beruvchi xususiyatlari va tuproq mikroorganizmlari bilan o'zaro munosabatlari chuqur tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari g'o'za kabi qishloq xo'jaligi ekinlarining hosildorligini oshirish, mineral o'g'itlardan foydalanishni optimallashtirish va tuproq unumdorligini yaxshilashga qaratilgan amaliy tavsiyalar bilan yakunlangan.
Ushbu kitob qishloq xo'jaligini innovatsion rivojlantirishda oliy va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalari yosh olimlarining rolini o'rganishga bag'ishlangan ilmiy-amaliy anjuman materiallari to'plamidir. Unda qishloq xo'jaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi bo'yicha ilmiy loyihalar natijalari, shuningdek, masofaviy ta'lim tizimida nazoratni tashkil qilish, innovatsion jarayonlarni rivojlantirishning asosiy omillari, o'rta maxsus ta'lim tizimida ilmiy pedagog kadrlarni tayyorlash va ta'lim jarayoniga axborot kommunikatsion texnologiyalarni qo'llashning afzalliklari kabi mavzular yoritilgan.
Maqolada fosfatlar va fosfatli kukunlarning foydasi va zarari haqida bahs yuritiladi. Mualliflar, ekologlar tomonidan fosfatlarning xavfliligi haqidagi da'volarni tanqid qilib, ularning o'simliklar o'sishini rag'batlantirish va suv ekotizimida muhim rol o'ynashini ta'kidlashadi. Maqolada, shuningdek, biobalansning buzilishi va fosfatlardan foydalanishni cheklashning salbiy oqibatlari haqida ham so'z yuritiladi. Bundan tashqari, "ekologik toza" yuvish vositalarining tarkibi va ularning xavfliligi ham muhokama qilinadi. Maqola fosfatlar haqidagi haddan tashqari xavotirlar va ekologik mahsulotlar atrofidagi marketing hiylalariga qarshi chiqadi.
Maqolada fosfatlar va fosfatli kukunlar haqida bahs yuritiladi. Mualliflar, fosfatlar atrof-muhitga zararli, degan fikrga qarshi chiqib, bu boradagi xavotirlar asossiz ekanligini ta'kidlaydilar. Ular, fosfatlar aslida o'simliklar va suv o'tlari o'sishini rag'batlantirishi, bu esa o'z navbatida suv hayvonlari uchun ozuqa manbai bo'lishini ta'kidlaydilar. Maqolada, shuningdek, odamning suv ekotizimlariga ta'siri, xususan, biobalansning buzilishi va suv resurslarining kamayishi ham muhokama qilinadi. Mualliflar, fosfatlar bilan bog'liq muammolar, asosan, odamning ekotizimlarga aralashuvi natijasida kelib chiqqanini ta'kidlaydilar.
Maqola fosforli o'g'itlar normasi kuzgi bug'doy hosildorligiga ta'sirini o'rganadi. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, fosforli o'g'itlar miqdori tuproqning ozuqa bilan ta'minlanganlik darajasiga bog'liq bo'lishi kerak. Kam ta'minlangan tuproqlarda fosforli o'g'itlar miqdorini oshirish, etarli darajada ta'minlangan tuproqlarda esa kamaytirish maqsadga muvofiqdir. Kuzgi bug'doyni yetishtirishda azotli va fosforli o'g'itlarni differensial qo'llash bug'doy donining hosildorligini sezilarli darajada oshiradi.
Ushbu avtoreferat, Saidaxon Zakiryayeva tomonidan mikroorganizmlarning fotosintetik faoliyati va ulardan foydalanish texnologiyalarini rivojlantirishga bag'ishlangan dissertatsiya ishining asosiy natijalarini o'z ichiga oladi. Asosiy urg'u fosfor mobilizatsiya qiluvchi Bacillus va Paenibacillus avlodiga mansub rizobakteriyalarning hujayralarini turli xil tashuvchilarga immobilizatsiya qilish hamda ulardan quruq shakldagi bioo'g'itlar va biofermentlar olish texnologiyasini ishlab chiqishga qaratilgan.