Ushbu kitob Al-Xorazmiy nomidagi Urganch davlat universitetining Kimyo-texnologiya fakulteti talabasi Abdullayeva Rayhonning bitiruv malakaviy ishidir. Unda 2-(3-Xlor-2-gidroksipropil)tio-5-almashgan amino-1,3,4-tiadiazollarni benzoyillash mavzusi o'rganilgan. Ishda adabiyotlar sharhi, tajribalar qismi va olingan natijalarning muhokamasi keltirilgan.
Maqolada 4-[4-(3-alkil-[1,2,4]oksadiazol-5-il)-[1,2,3]triazol-1-il]-piperidinning atsilli hosilalarini sintez qilish va biologik faolligini bashorat qilish ko'rib chiqiladi. Maqsad - CISI tahliliy markazi ma'lumotlariga ko'ra, infektsion kasalliklar bolalar va kattalar o'limining asosiy sabablaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun antibakterial preparatlarni ishlab chiqish juda dolzarbdir. So'nggi yillardagi tadqiqotlar 1,2,3-triazol fragmentini uning asosida antimikrob preparatlarni ishlab chiqish uchun asos sifatida ishlatish istiqbolini ko'rsatmoqda. Ushbu ishning maqsadi ilgari adabiyotda ta'riflanmagan yangi birikmalarni 4-[4-(3-alkil-[1,2,4]oksadiazol-5-il)-[1,2,3]triazol-1-il]-piperidinning atsilli hosilalari asosida sintez qilish va ularning antimikrob faolligini in vitro sharoitida o'rganishdir. Ushbu tadqiqotda qo'llaniladigan asosiy usullar orasida parallel suyuq fazali kombinatorial sintez, yupqa qatlamli xromatografiya, xromato-mass-spektrometriya, shuningdek, fizik-kimyoviy usullar: NMR H va 13C-spektroskopiya mavjud. Olingan ma'lumotlarga ko'ra, o'rganilayotgan birikmalar qatorini olish uchun boshlang'ich modda 4-N-Vos-piperidon bo'lib, u etanol muhitida natriy borgidridi bilan qaytariladi. Olingan spirt mezilxlorid bilan o'zaro ta'sirlashganda mos keladigan metansülfon kislotasining efirini hosil qiladi. Olingan molekuladagi OSO2Me guruhi 4-azido-1-N-Vos-piperidinni olishda nukleofil o'rinbosar reaktsiyasida psevdogalogen sifatida ishlatiladi. Keyinchalik, Xyusgen reaktsiyasi etilpropiolat va katalizator sifatida 0,2 ekvivalent mis ishtirokida 1,2,3-triazol fragmentini hosil qiladi. Olingan birikmaning murakkab efir guruhi ishqoriy gidrolizga uchraydi va mos keladigan kislota hosil bo'ladi. Keyinchalik, 1,4-dioksanda 1,1'-karbonildiimidazol (KDI) ishtirokida qizdirilganda, 1-(1-N-Vos-piperidin-4-il)-1H-[1,2,3]triazol-4-karbon kislotasining imidazolidi hosil bo'ladi, u alkilamidoksimlarni (R1=Alk) atsillashtiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Oraliq mahsulot ajratilmaydi, ammo 1,2,4-oksadiazol halqasini hosil qilish uchun keyingi siklizatsiyaga duchor bo'ladi. N-Vos himoya guruhi dixlormetan muhitida trifloroasetik kislota ishtirokida olib tashlanadi. Olingan ikkilamchi aminoguruh bir qator alifatik, karbon va geterosiklik kislotalar (R2=Alk, Ar, Het) bilan proamidlangan, bu ularning biologik faolligini in vitro sharoitida o'rganish uchun namunalarni shakllantirishga imkon berdi.
Ushbu kitob organik kimyo sohasiga oid bo'lib, unda geterosiklik birikmalarning sintezi, reaksiyalari va xossalarini o'rganishga bag'ishlangan. Kitobda, asosan, 5-almashtirilgan amino-1,3,4-tiadiazolin-2-tionlar va ularning hosilalari sintezi hamda reaksiyalari, xususan, alkillash, atsilash va benzoyllash reaksiyalari batafsil yoritilgan. Tadqiqotda yangi biologik faol moddalar izlash maqsadida turli xil geterosiklik birikmalar olinishi va ularning xossalari o'rganilgan.
Ushbu maqola 2-nitrozo-5-metoksifenol deb nomlangan yangi analitik reagentning sintezi va xususiyatlarini batafsil yoritadi. Maqolada reagentning temir (II) ionlari uchun analitik reagent sifatida qo'llanilishi, uning tuzilishi va hosil bo'lgan kompleksning PMR va IR spektroskopiyasi usullari yordamida o'rganilganligi haqida ma'lumot berilgan. Shuningdek, reagentni tolali tashuvchilarga immobilizatsiya qilish imkoniyatlari va metall ionlarini, xususan, temirni aniqlash uchun spesifik analitik reagent sifatida foydalanish mumkinligi ta'kidlangan. Oddiy va tezkor usul taklif etilgan bo'lib, unda reagent temir bilan 1:1 nisbatda ta'sirlashadi. Immobilizatsiya va kompleks hosil qilishning optimal sharoitlari topilgan, fizik-kimyoviy xususiyatlari aniqlangan va natijalar matematik statistika usuli bilan qayta ishlanib, tahlildagi qo'llanilishi bo'yicha ma'lumotlar keltirilgan.
Ushbu dissertatsiya ishi 1H-1,2,3-triazol hosilalarining o'ziga xos kimyoviy tuzilishini, xossalari va biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda zamonaviy kimyoviy sintez usullaridan foydalanib, turli xil o'rinbosar organik birikmalar, jumladan, 1-(4-nitrofenil)-4-(X-fenoksimetil)-1H-1,2,3-triazollar sintez qilingan. Sintez qilingan birikmalarning tuzilishi NMR, IR, mass-spektrometriya kabi usullar yordamida aniqlangan. Shuningdek, bu birikmalarning turli bakteriya va zamburug'larga qarshi ta'siri o'rganilgan va ularning ayrimlari sanoatda qo'llanilishi mumkinligi aniqlangan.
Maqolada 3-amino-5-metil-4-okso-2-tiokso-1,2,3,4-tetragidrotieno[2,3-d]pirimidin-6-karbon kislotasining efirlarini sintez qilish va "agar diffuziya" usuli bilan ularning mikroblarga qarshi faolligini o'rganish yoritilgan. Sintez qilingan birikmalarning mikroblarga qarshi faolligi Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Bacillus subtilis kabi bakteriyalarga qarshi sinovdan o'tkazilgan. Metil 3-amino-2-{[(4-xlorfenil)metil]tio}-5-metil-4-okso-3,4-digidrotieno[2,3-d]pirimidin-6-karboksilat eng yuqori faollikni ko'rsatdi.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati 5-(п-аминофенил)-1,3,4-оксадиазол-2-тион ва унинг янги ҳосилаларининг синтези, уларнинг кимёвий ўзгаришлари, физик-кимёвий хоссалари ва биологик фаоллигини ўрганишга бағишланган. Тадқиқотда турли электрофил ва нуклеофил реагентлар билан 5-(п-аминофенил)-1,3,4-оксадиазол-2-тионнинг реакциялари ўрганилган. Натижада 56 та янги бирикма синтез қилинган ва уларнинг тузилиши замонавий физик-кимёвий усуллар ёрдамида аниқланган. Синтез қилинган бирикмалар орасида юқори ўстирувчилик, инсектицидлик, антибактериал ва антимикроб фаолликка эга моддалар аниқланган.
Ushbu kitobda oʻsimlik moddalari kimyosi instituti professori Toshmurodov T.T. tomonidan olib borilgan tadqiqotlar, xususan 5-amino-1,3,4-tiadiazol-2-tion va uning yangi hosilalari sintezi, kimyoviy oʻzgarishlari, ularning oʻsimliklarga va boshqa organizmlarga taʼsirini oʻrganish boʻyicha ilmiy ishlar jamlangan. Tadqiqotlar organik kimyo, farmakologiya va agroximiya yoʻnalishlarida dolzarb muammolarni yechishga qaratilgan boʻlib, yangi dori vositalari va pestitsidlar yaratish uchun asos boʻlib xizmat qiladi.
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universitetiga taqdim etilgan. Unda Mirzaqulov Umid Jo'raboyevichning "2-Amino-5-fenil-(4,5-digidro)-1,3,4-tiadiazolin bilan ayrim 3d-metall tuzlarining koordinatsion birikmalari" mavzusidagi dissertatsiyasi keltirilgan. Dissertatsiya kimyo magistri akademik darajasini olish uchun yozilgan bo'lib, mutaxassislik kodi 5A440401 – «Noorganik kimyo». Ilmiy rahbar – k.f.n. Qadirova Sh.A. Kitobda koordinatsion birikmalarning sintezi va xususiyatlari batafsil yoritilgan.
Ushbu tadqiqot ishi boshlang'ich maktabda matematika darslarida masalalar yechishni o'rgatish jarayonining psixologik-pedagogik asoslarini ochib berishga va 5-sinfda masalalar yechishni rivojlantirish metodikasini ishlab chiqishga qaratilgan. Tadqiqotda masalalarni yechish jarayonining ahamiyati, psixologik va mantiqiy jihatdan tahlili, o'quvchilarning faoliyati va o'qituvchi-o'quvchi hamkorligi masalalariga urg'u berilgan. Shuningdek, boshlang'ich va 5-sinf o'quvchilarining ta'lim uzviyligini ta'minlash bo'yicha uslubiy tavsiyalar berilgan.