A Cognitive Study of Metaphors in English and Chinese Literary Texts
Ushbu dissertatsiya mavzusi dolzarbligi va zarurati Jahon tilshunosligida metaforalar eng faol oʻrganilayotgan lingvistik birlik hisoblanadi. Zero, metafora nafaqat lingvistik hodisa, balki undan ham muhimroq xususiyatga ega boʻlib, kognitiv tilshunoslikdagi kognitiv jarayonlar, empirik bilim va til kompetensiyasini oʻzida mujassam etgan kognitiv vosita hisoblanadi. Metafora shoir yoki yozuvchilarning oʻz his-tuygʻulari va kechinmalarini badiiy matnlarda ifodalash uchun kuchli lingvistik vosita boʻlib, metaforalar aniq va ommabop boʻlgan konseptlar orqali biror boshqa mavhum tushunchalarni kontseptuallashtirish va anglash imkonini beradi. Metafora – bu kognitiv mexanizm boʻlib, unda kognitiv subyekt bir sohadagi obyektnning xususiyatlari yoki belgilarini idrok qilish orqali boshqa sohaga moslashtiradi va shu bilan o'sha sohaga ma'lum tegishli xususiyatlarni tatbiq qilish va xaritalash jarayonida metaforik ma'nolarni yaratish imkonini beradi. Shunga koʻra, metaforalar har xil madaniyat va tillarda keng tarqalgan boʻlib, konseptual metafora nazariyasiga asoslangan turli madaniyat va tillarda mavjud boʻlgan metaforik ifodalarga soʻnggi yillarda katta e'tibor qaratilmoqda. Dunyo ilm-fanida kontseptual metafora boʻyicha tegishli tadqiqotlar san'at, musiqa, adabiyot, falsafa va kognitiv nuqtai nazardan olib borilgan. Turli tillarda kontseptual metafora nazariyasiga asoslanib, bir xil maqsadni qanday kontseptuallashtirishni o'rganish uchun ba'zi madaniyatlararo tadqiqotlar ham oʻtkazildi. Biroq, bu tadqiqotlarda kontseptual metaforalarning ishlash mexanizmi kognitiv nuqtai nazardan oʻrganilmagan. Oʻzbekistonda badiiy matnlardagi kontseptual metaforalarni madaniyatlararo nuqtai nazardan oʻrganishga yetarlicha e'tibor berilmagan. Xususan, ushbu tadqiqotlarda kontseptual metaforalarni kontseptual integratsiya nazariyasiga asoslangan holda ikki bir-biriga bog'liq boʻlmagan til - ingliz va xitoy tillarining madaniyatlararo farqi nuqtai nazaridan oʻrganilmadi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 17-fevraldagi 4947-son "Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha harakatlar strategiyasi toʻgʻrisida", 2019-yil 8-oktabrdagi PF-5847-son “Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida", 2022-yil 28- yanvardagi PF-60-son “2022-2026-yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻgʻrisida”gi Farmonlari, 2017-yil 20- apreldagi 2909-son “Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida" qarori hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi. Dissertatsiya tadqiqoti respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma'naviy-ma'rifiy rivojlanishida innovatsion gʻoyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yoʻllari" ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.