Ushbu bitiruv malakaviy ishi g`o`za o`simligidan ajratib olingan gossopol moddasini va uning temir ionlari bilan hosil qilgan kompleks birikmalarini sintez qilish va o`rganishga bag`ishlangan. Ishda, adabiyotlar tahlili, gossopolni ajratib olish usullari, va uning xossalari, shuningdek, temir ionlari bilan komplekslarini sintez qilish va ularning spektral tavsiflari keltirilgan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati go'zi (X) o'simligidan ajratilgan gossypol moddasining o'ziga xos kimyoviy tuzilishi, xossalari va uning yangi hosilalari hamda metallokomplekslarini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda gossypolning turli xil kimyoviy moddalar bilan reaksiyaga kirishib, yangi hosilalar (Shiff asoslari) hosil qilishi va bu hosilalarning metallar bilan metallokompleks hamda supramolekulyar birikmalar hosil qilishi, ularning tuzilishi, xossalari va biologik faolligi o'rganilgan. Tadqiqot natijalari asosida yangi dorivor vositalar yaratish imkoniyatlari ko'rsatib berilgan.
Qisqacha mazmun mavjud emas.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati paxta seleksiyasi va urug'chiligi sohasida olib borilgan tadqiqotlar natijalarini o'z ichiga oladi. Unda asosiy urg'u paxta o'simligining turli kasalliklarga chidamliligi va urug' tarkibidagi go'ssipol miqdorining bu chidamlilikka ta'siri o'rganilgan. Tadqiqotda ekologik-geografik va genetik jihatdan uzoq bo'lgan duragaylash usullari orqali yaratilgan navlarning afzalliklari, ularning kasalliklarga chidamliligi, hosildorligi, tolasi sifati kabi muhim xo'jalik belgilari tahlil qilingan. Xususan, go'ssipolning miqdori va shaklining paxta kasalliklari, jumladan, ildiz chirishi, qo'ng'ir chirish va gommoz kabi kasalliklarga qarshi chidamlilikka ta'siri aniqlangan. Tadqiqot natijasida yuqori go'ssipol miqdoriga ega bo'lgan va kasalliklarga chidamli bo'lgan yangi paxta navlari (S-7301) yaratilgani va ularning ustunliklari ko'rsatilgan. Shuningdek, tadqiqotda ushbu yo'nalishdagi ilmiy-amaliy ishlarning dolzarbligi va respublikamiz qishloq xo'jaligini rivojlantirishdagi o'rni ham ta'kidlangan.
Ushbu avtoreferat paxta seleksiyasida go'ssipol miqdori va shakllarining ko'sak qurti bilan zararlanish darajasiga ta'sirini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda paxta genetik jihatdan boyitilgan navlari, jumladan, G.hirsutum L. va G.barbadense L. turlarining ekologik-geografik va genetik jihatdan uzoq bo'lgan navlari va ushbu navlardan olingan duragaylar o'rganilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, go'ssipol miqdori ko'sak qurtiga chidamlilikni ta'sir qiladi, va yuqori go'ssipolli navlar ko'sak qurtiga chidamliroq bo'ladi. Tadqiqot natijasida yuqori go'ssipol va ko'sak qurtiga chidamli yangi paxta navlari va liniyalari yaratilgan.
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi go'ssipol asosida yangi birikmalar sintez qilish va ularning biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda go'ssipol va uning turli tabiiy va sintetik hosilalari (xususan, Шифф asoslari)ning sintezi, kimyoviy va fizik xossalari, shuningdek, ularning sitotoksik va antioksidant xususiyatlari, ayniqsa, mitoxondriyalarning faoliyatiga ta'siri chuqur o'rganilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi - go'ssipolning o'ziga xos kimyoviy tuzilishi va biologik faolligidan kelib chiqib, tibbiyotda qo'llash mumkin bo'lgan yangi samarali dorivor moddalarni yaratishdir. Dissertatsiyada keng adabiyotlar sharhi, sintez qilingan birikmalarning tahlili, ularning biologik faolligini baholash natijalari va xulosalar keltirilgan.
Ushbu dissertatsiya O'zbekiston Respublikasi Kimyo-texnologiya instituti tomonidan tayyorlangan bo'lib, unda paxta chigitidan yuqori go'ssipolli yog' olishning yangi texnologiyasi o'rganilgan. Tadqiqotda o'ta yuqori chastotali (O'Yuch) nurlar yordamida paxta chigitini qayta ishlash, go'ssipolni saqlash va ajratib olishning samarali usullari ko'rsatilgan.
Ushbu hujjatda doktorlik dissertatsiyasining avtoreferati taqdim etilgan. Unda gassipolning yangi hosilalarini sintez qilish, ularning tuzilishi, bioaktivligi va ularni qo‘llash sohalari o‘rganilgan. Hujjatda gassipolning olinishi, modifikatsiyalanishi, bioaktivligi va turli kasalliklarga qarshi ta’siri haqida ma’lumotlar keltirilgan. Tadqiqotning maqsadi, vazifalari, uslublari va erishilgan natijalar batafsil bayon etilgan.
Ushbu bitiruv malakaviy ishi go'sippol asosida olingan ayrim Schiff asoslarining tuzilishini IR, UB va matematik modellashtirish yordamida o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda go'sippolning benzidin, o-aminofenol va 1-aminonaftalin bilan reaksiyalari natijasida hosil bo'lgan Schiff asoslarining sintezi, ularning fizik-kimyoviy xossalari, struktur tuzilishi va biologik faolligi o'rganilgan. Tadqiqot natijalari go'sippol asosidagi yangi birikmalarning viruslarga, jumladan gerpes virusiga qarshi samarali ekanligini ko'rsatdi. Shuningdek, benzidinli Schiff asosining immunomodelyatorlik xossasi yuqori ekanligi aniqlandi.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Qishloq xo'jaligi ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan ishlab chiqilgan va Toshkent davlat agrar universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.05/30.12.2019.Qx.13.01 raqamli ilmiy kengashida himoya qilingan. Ishda paxta seleksiyasi, urug'chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalari yo'nalishida tadqiqotlar olib borilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi — (+)-gossypol miqdori yuqori bo'lgan hamda iqtisodiy jihatdan muhim bo'lgan xo'jalik belgilari bilan ajralib turuvchi g'o'za navlarini yaratish va bu navlar urug'idan chorvachilik, ayniqsa parrandachilikda ozuqa sifatida foydalanish imkoniyatlarini o'rganish. Tadqiqotda o'simliklarning genetik jihatdan boyitilgan navlarini yaratish, ularning irsiylanishi, o'zgaruvchanligi va bu belgilarning korrelyasiyasi o'rganilgan. Tadqiqot natijasida yaratilgan yangi g'o'za navlari va tizimlari yurtimizda qishloq xo'jaligini modernizatsiya qilishga va chorvachilik mahsulotdorligini oshirishga hissa qo'shadi.