Ushbu hujjat paxta selektsiyasi, urug`chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot institutida bajarilgan doktorlik dissertatsiyasining avtoreferatidir. Unda g`o`zaning madaniy turlarini introgressiv shakllardan foydalanib yaxshilash yo`llari, yangi navlar yaratish usullari va ilmiy natijalar haqida ma`lumot berilgan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati, paxta seleksiyasi va urug'chiligi sohasidagi tadqiqotlarni o'z ichiga oladi. Unda introvertiv paxta liniyalari va navlarini ishlab chiqish, ularning genetik xususiyatlari, o'zaro bog'liqligi va seleksiyadagi ahamiyati keng yoritilgan. Tadqiqotlar natijasida yaratilgan yangi liniyalar va navlarning xo'jalik-iqtisodiy ko'rsatkichlari, kasalliklarga chidamliligi va boshqa muhim belgilari bo'yicha tahlil qilingan. Shuningdek, tadqiqotda qo'llanilgan ilmiy-metodik usullar, seleksiya jarayonlari va kelgusi ishlar bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Respublikasi paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan tayyorlangan. Unda paxta seleksiyasi, urug'chiligi va agrotexnologiyalari sohasidagi tadqiqotlar, xususan, Matyoqubov Suxrobjon Kipchalovich tomonidan ishlab chiqilgan genotipi boyitilgan g'o'za navlarini yaratishda introgressiv seleksiya va sitogenetik uslublardan foydalanishning samaradorligiga oid ilmiy ishlar tahlil qilingan. Dissertatsiyada paxta navlarini yaratishda qo'llanilgan uslublar, ularning ilmiy va amaliy ahamiyati, olingan natijalar va kelajakdagi vazifalar bayon etilgan.
Ushbu kitob paxta seleksiyasi, urug'chiligi va agrotexnologiyalari bo'yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqot ishlarini aks ettiradi. Tadqiqotda g'o'zaning genotiplarini boyitish, genetik jihatdan boyitilgan yangi navlarni yaratish maqsad qilingan. Jumladan, genomlararo introgresiv usullar bilan olingan tizmalarning xojalik va sifat belgilarini o'rganish, ularning o'zaro bog'liqligini tahlil qilish asosida yangi "Niso" navi yaratilganligi hamda uning tajriba-sinov uchastkalaridagi natijalari keltirilgan.
Ushbu dissertatsiya ishi O'zbekistonning turli tuproq-iqlim sharoitlarida paxtaning o'ziga xos adaptiv potentsialidan foydalangan holda yangi navlar yaratishga qaratilgan bo'lib, unda introgressiv duragaylar va tizmalarning biologik xususiyatlari va xo'jalik-ahamiyatli belgilari tahlil qilingan. Ilmiy-amaliy tadqiqotlar natijasida iqlim o'zgarishlariga chidamli va yuqori hosil beradigan navlarni yaratish yo'nalishida muhim natijalarga erishilgan. Dissertatsiyada qishloq xo'jaligi ekinlarining navlarini yaratishda geografik joylashuv, tuproq va iqlim sharoitlarining ta'siri hisobga olingan. Paxtaning adaptiv potentsialidan foydalanish asosida hosilkor, chidamli, yuqori tola chiqimi va sifatiga ega bo'lgan yangi navlar yaratish bo'yicha ilmiy-amaliy takliflar berilgan.
Qisqacha mazmun mavjud emas.
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi G.hirsutum L. (paxta)ning introgressiv liniyalari asosida introgressiv liniyalarning biotik stresslarga chidamliligini o'rganish orqali yangi navlarni yaratishga bag'ishlangan. Tadqiqot jarayonida paxta seleksiyasida introgressiv chatishtirish usullaridan foydalanib, kasalliklar va zararkunandalarga chidamli, yuqori hosildorlikka ega bo'lgan yangi navlar yaratishning nazariy va amaliy masalalari o'rganilgan. Tadqiqot natijasida "Ishonch" navli yangi paxta navi yaratilgan va patentlangan. Dissertatsiyada paxta o'simligining asosiy kasalliklari, jumladan Verticillium wilt (wilting) ga chidamlilik genetikasi, introgressiv liniyalarning turli sharoitlarga moslashuvchanligi, ularning ho'l o'tish davridagi o'zgaruvchanligi va irsiylanishi tadqiq qilingan. Shuningdek, ushbu navlarning zararkunandalar (paxta biti va o'rgimchak kana)ga chidamliligi ham o'rganilgan.
Ushbu dissertatsiya G.hirsutum ssp. euhirsutum va G.mustelinum turlarining poliploidizatsiyasini o'rganishga bag'ishlangan bo'lib, introgressiv gibrid shakllarni poliploid turlar bilan duragaylash va ularning avlodlarida muhim xo'jalik belgilari irsiylanishini tahlil qilishga qaratilgan. Tadqiqotda introgressiv shakllarning poliploid turlar bilan duragaylanishi va ularning F1-F2 avlodlarida qimmatli xo'jalik belgilari, jumladan, paxta tolasi sifati, hosildorlik va chigit tarkibidagi gossypol miqdorining o'zgarishi o'rganilgan. Tadqiqot natijasida "Galaba" nomli yangi g'o'za navi yaratilgan va unda yuqori hosildorlik, kasalliklarga chidamlilik kabi qimmatli belgilari mavjudligi aniqlangan. Tadqiqotda olib borilgan genetik-statistik tahlillar va tajriba natijalari ushbu ishning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyatini ko'rsatadi.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati «Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida B2024.2.PhD/B1201 raqam bilan roʻyxatga olingan va Andijon davlat universiteti tomonidan bajarilgan. Asosiy mavzu gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur hamda introgressiv shakllarning F1-F2 avlodlarida qimmatli xoʻjalik belgilarining irsiylanishi va bu belgilarning korrelyatsion bogʻliqligini oʻrganishdan iborat. Tadqiqotda gʻoʻza oʻsimligining genetika va seleksiyasi boʻyicha ilmiy tadqiqotlar, duragaylash, fenologik kuzatuvlar, qiyosiy morfologiya va genetik-statistika tahlillarining zamonaviy usullaridan foydalanilgan. Tadqiqot natijalari asosida yangi gʻoʻza navlarini yaratishda dastlabki manba sifatida foydalanish mumkin boʻlgan rekombinant manbalar ajratilgan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻzbekiston Respublikasi Genetika va oʻsimliklar eksperimental biologiyasi instituti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.02/30.12.2019.B.53.01 raqamli ilmiy kengash va Andijon davlat universiteti tomonidan tayyorlangan. Unda Oʻzbekistonda paxtachilik sohasidagi genetik va seleksiya tadqiqotlarining dolzarbligi, jumladan, gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur hamda introgressiv shakllarning duragaylanishi natijasida olingan F1-F2 avlodlarida qimmatli xoʻjalik va morfobiologik belgilarning irsiylanishi, oʻzgaruvchanligi va korrelyatsion bogʻliqligi tadqiq etilgan. Tadqiqot natijalari yangi, yuqori hosilli va chidamli gʻoʻza navlarini yaratishda muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega ekanligi koʻrsatilgan.