Ushbu kitob benzimidazol va uning hosilalariga bag'ishlangan referatdir. Unda benzimidazolning tuzilishi, xossalari, qo'llanilishi va tibbiyotdagi ahamiyati, xususan, dibazol preparati haqida ma'lumotlar keltirilgan. Referatning asosiy maqsadi benzimidazol birikmasini va uning hosilalarini keng qamrovli tarzda o'rganishdan iborat.
Kitobda yosh olimlar, magistrantlar va bakalavriat talabalarining an'anaviy XXVI ilmiy-texnikaviy anjumanida taqdim etilgan ma'ruzalar matnlari jamlangan. Unda innovatsion faoliyatga yo'naltirilgan maqolalar, noorganik va organik moddalar asosida yangi materiallar yaratish, yangi axborot texnologiyalari, atrof-muhitni muhofaza qilish, ekologik toza oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, kimyo sanoatining marketingi va menejmenti, ta'lim va pedagogik mahorat kabi turli mavzularga bag'ishlangan maqolalar o'rin olgan.
Dissertatsiya ishi o'tish metallarining polifunksional 2-o'rinbosar benzimidazol komplekslarini sintez qilish, o'rganish va xarakterlashga bag'ishlangan. Dissertatsiyada yangi bis-benzimidazol ligand sintez qilingan, 32 ta yangi kompleks birikma olingan va 10 ta yangi kompleks va ligandning kristall tuzilishi aniqlangan. Olingan birikmalarning tarkibi, tuzilishi, fizik-kimyoviy xossalari hamda antigipoglikemik faolligi o'rganilgan.
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi 2-aminobenzimidazol hosilalarining yangi turlarini sintez qilishga bag'ishlangan. Tadqiqotda 2-metoksikarbonilaminobenzimidazol (2-BMK) asosida turli xil kimyoviy transformatsiyalar amalga oshirilib, olingan birikmalarning biologik faolligi o'rganilgan va ularning sanoatda ishlab chiqarish texnologiyalari takomillashtirilgan. Asosiy e'tibor dorivor vosita sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan birikmalarni sintez qilish va ularning iqtisodiy samaradorligini oshirishga qaratilgan.
Ushbu dissertatsiya d-metallarning benzimidazol hosilalari bilan kompleks birikmalarining strukturaviy dizayni va yo'naltirilgan funksionallashuvi qonuniyatlarini aniqlashga bag'ishlangan. Tadqiqotda benzimidazol hosilalarining tuzilishi, ularning d-metallar bilan komplekslari, hamda ularning biologik faolligi o'rganilgan. Tadqiqot natijalari yangi kimyoviy birikmalarni sintez qilish, ularning tuzilishi va xossalarini aniqlash, shuningdek, ularning amaliy qo'llash yo'nalishlarini kengaytirishga qaratilgan.
Ushbu kitobda "Umidli kimyogarlar-2017" yosh olimlar, magistrantlar va bakalavriat talabalarining ilmiy-texnik anjumanida taqdim etilgan maqolalar to'plami keltirilgan. Unda turli xil kimyoviy tadqiqotlar, texnologik ishlanmalar va ilmiy izlanishlar natijalari o'rin olgan. Asosan O'zbekiston kimyo-texnologiya institutida olib borilgan ilmiy ishlar natijalari aks etgan.
Kitobda O'zbekiston Respublikasining oliy ta'lim tizimi, xususan Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetida olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari, organik kimyo kafedrasining faoliyati, shuningdek, biologik faol moddalar va ularning kompleks birikmalari sintezi va tadqiq etilishi masalalari ko'rib chiqilgan. Asosiy e'tibor kobalt metallining oksimli ligandlar bilan hosil qilgan kompleks birikmalarini sintez qilish, ularning tuzilishini aniqlash va xossalarini o'rganishga qaratilgan. Shuningdek, imidazol va benzimidazol asosidagi geterosiklik birikmalar, ularning tuzilishi, xossalari va metallar bilan hosil qilgan komplekslari haqida ma'lumotlar berilgan. Kitobda keltirilgan dissertatsiya ishi 2-oksiminopropion va 2-oksimino-3-fenilpropion kislotalari asosida kobalt (III)ning bis(imidazol)li komplekslarini sintez qilish va ularning xossalarini o'rganishga bag'ishlangan.
Ushbu dissertatsiya ishi benzoksazolin-, benzimidazolin- va benzotiazolin-2-onlar hamda ularning -tionlarining yangi hosilalarini sintez qilish, ularning kimyoviy o'zgarishlari va biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda ushbu birikmalarning turli reagentlar bilan reaksiyalari o'rganilgan, ularning tuzilishi, fizik-kimyoviy va biologik xossalari aniqlangan. Tadqiqot natijasida 63 ta yangi birikma sintez qilingan bo'lib, ular orasidan o'simliklarni o'stirish, insektitsidlik va gerbitsidlik faolligiga ega bo'lgan birikmalar aniqlangan. Mavzu O'zbekiston Respublikasi farmatsiya sanoatini rivojlantirish va qishloq xo'jaligi uchun samarali vositalar yaratish kabi muhim yo'nalishlarga mos keladi.
Ushbu dissertatsiya Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 3 apreldagi «Kimyo sanoatini yanada isloh qilish va uning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi PQ-4265-son qarori hamda 2021 yil 13 fevraldagi PQ-4992-son Qaroiga muvofiq, Oʻzbekiston Respublikasida kimyo sanoatini rivojlantirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotdir. Tadqiqotda benzimidazol hosilalari bilan 3d-metallarning kompleks birikmalarini sintez qilish, ularning tarkibi, tuzilishi, fizik-kimyoviy va biologik xossalarini oʻrganish hamda ulardan foydalanish imkoniyatlari aniqlangan. Ayniqsa, Cu(II) kompleksi 5-amino-2-merkaptobenzimidazol bilan birgalikda metallar korroziyasini oldini olishda samarali ingibitor sifatida tavsiya etilgan.
Ushbu dissertatsiya ishi benzimidazol asosida ba'zi kamyob yer elementlarining aralash ligandli koordinatsion birikmalarini sintez qilish va ularning tuzilish xususiyatlarini aniqlashga bag'ishlangan. Tadqiqotda La(III), Ce(III), Nd(III), Sm(III) va Ho(III) kabi kamyob yer elementlarining 2-amino-1-metilbenzimidazol (MAB) va 2-(fenilmetil)-1H-benzimidazol (FAB) bilan hosil qilgan 39 ta yangi aralash ligandli kompleks birikmalari sintez qilingan. Ularning tarkibi va tuzilishi elementar analiz, rentgenfazaviy (XRD), rentgenoflyuoressent (XRF), differensial-termik analiz (TG, DTA, DSC), rentgen strukturaviy tahlillar (RST), SEM-EDX, IQ-, Raman- va flyuoressent spektroskopiya usullari yordamida oʻrganilgan. Shuningdek, kvant-kimyoviy hisoblashlar yordamida ligandlar va olingan kompleks birikmalarning elektron tuzilishi, energetik va geometrik parametrlari, atomlardagi zaryadlar taqsimoti, geometriyasi va reaksion qobiliyati aniqlangan. Tadqiqotda shuningdek, optik qobiliyatga ega boʻlgan kompleks birikmalarining lyuminessent xususiyatlari ham oʻrganilgan va ularni aniqlash usullari ishlab chiqilgan.