GRUNTLAR MEXANIKASI, ZAMIN VA POYDEVORLAR
Qisqacha mazmun mavjud emas.
Qisqacha mazmun mavjud emas.
Ushbu to'plam yo'l qurilish fakultetining «Gruntlar mexanikasi» fanidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi. Qo'llanmada gruntlarning fizik-mexanik hamda suvli xossalari yoritilgan. To'plamda gruntlarning granulometrik tarkibi, plastiklik chegaralari, solishtirma og'irligi, suv o'tkazuvchanligi va boshqa fizik xususiyatlarini aniqlash uslublari keltirilgan. Kitob talabalarga laboratoriya mashg'ulotlarida amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga yordam beradi.
Ushbu kitob gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar fanidan kurs ishini bajarish boʻyicha uslubiy koʻrsatmalardan iborat. Unda akveduk tayanchi ostidagi poydevorni loyihalash, sayoz joylashgan va qoziqli poydevorlarni hisoblash, ularning ustivorligini tekshirish, choʻkish miqdorini aniqlash, deformatsiyalarni hisobga olish va loyihaviy variantlarni iqtisodiy taqqoslash masalalari yoritilgan.
Ushbu o'quv qo'llanma «Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar» fanidan O‘zbekistondagi oliy o‘quv yurtlarining barcha qurilish yo‘nalishlari bo‘yicha 3-bosqich bakalavriat talabalari va professor-o‘qituvchilar uchun mo‘ljallangan. Unda gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar fanidan o‘quv qo‘llanma me‟yoriy hujjatlar asosida ishlab chiqilgan bo‟lib, u o‟z ichiga inshootlar bilan grunt orasidagi o‟zaro mubosabatlar, gruntlarning fizik-mexanik xususiyatlari, ularning turli yuklar ostida deformatsiyalanishi va kuchlanganlik holati, gruntlarning qiyaliklardagi turg‟unligini aniqlash, lyossli gruntlarning cho‟kuvchanligi to‟g‟risidagi mavzularni olgan.
Ushbu oʻquv qoʻllanma «Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar» fani dasturi asosida yozilgan boʻlib, unda bino va inshootlar zaminlarini loyihalash va hisoblashning asosiy qoidalari berilgan. Unda bino va inshootlar zaminlarining deformatsiyalanish masalalari va choʻkishini aniqlash usullari koʻrib chiqilgan. Bu fanning maqsadi – talabalar tomonidan zaminlar sohasida bilimlarini mukammal egallashdan iborat. Fanning vazifasi – talabalar tomonidan nazariya va amaliyotning saviyalarini ifodalovchi bilimlar majmuasini egallash, zaminlarni loyihalashni bilishdan iboratdir. Fanni oʻrganish talabalarda olingan bilim koʻnikma (malaka)larni bino va inshootlarni loyihalash va qurish sohasida amaliy masalalarni erkin yechishga yoʻnaltirilgan boʻlishi kerak. Oʻquv qoʻllanma 5340200 – “Bino va inshootlar qurilishi”, 5111000 – Kasb ta’limi( 5340200 – “Bino va inshootlar qurilishi”), 5340300 – “Shahar qurilishi va xoʻjaligi”, 5111000 – Kasb ta’limi (5340300 – “Shahar qurilishi va xoʻjaligi”), 5340700 – “Gidrotexnika qurilishi”,5312000-“Neft-gazni qayta ishlash sanoati abektlarini loyihalashtirish va qurish ” hamda 5610100 – “Xizmatlar sohasi” (Uy-joy va kommunal, maishiy xizmatlar) ta’lim yo‘nalishlari talabalari uchun mo‘ljallangan.
Ushbu o'quv-uslubiy majmua «Qurilish» yo'nalishiga oid o'quv dasturi asosida bakalavrlar uchun yozilgan bo'lib, «Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar» fanining birinchi qismi «Gruntlar mexanikasi»ga oid ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Unda gruntlarning asosiy tushunchalari, turlari, tarkibi, asosiy fizik ko'rsatkichlari, ularning siqiluvchanligi va boshqa jihatlari, shuningdek, gruntlar mexanikasining nazariy asoslari va amaliy masalalari batafsil yoritilgan.
Ushbu kitob grunt mexanikasi va poydevorlar bilan shug'ullanadi. Unda gruntlarning turlari, ularning xossalari, mustahkamlik, deformatsiya, suv sizdirish ko'rsatkichlari, tashqi yuk ta'sirida zamin zo'riqishi, inshoot cho'kishini aniqlash usullari, tabiiy zaminlarni muvozanat va dinamik (seysmik) ta'sirlar ostida hisoblash, hamda loyihalash masalalari o'rganiladi. Shuningdek, turli geologik va gidrogeologik sharoitlarda barpo etiluvchi zamin va poydevorlarning birgalikdagi ish xususiyatlari, poydevorlarning turlari, tiklash jarayonlari, ularni hisoblash va loyihalash ishlari, bo'sh gruntli zaminlarni zichlash va qotirish usullari, o'ta cho'kuvchan gruntli zaminlarda inshoot barpo etish, eskirgan zamin va poydevorlarni ta'mirlash masalalari ham yoritilgan.
Ertakda garang bir odam oltita echkisini bozorga olib ketayotganda uxlab qoladi va echkilari yo'qoladi. Ularni topish uchun harakat qilib, garang dehqon bilan uchrashadi. Dehqon echkilarni ko'rganini aytadi, ammo garang echkilarini topgach, dehqonga echkilaridan birini berishga va'da beradi. Shunda ular o'rtasida tushunmovchiliklar kelib chiqadi va janjallashadilar. Keyinroq, dehqonning xotini ham garang bo'lib chiqadi va erining harakatlarini noto'g'ri tushunib, o'ziga xos tarzda munosabat bildiradi. Oxirida, ularning janjalini eshitgan bir qiz ham garangligi sababli vaziyatni noto'g'ri talqin qilib, yig'lay boshlaydi. Qo'shnilar voqeani bilib, kulishadi. Ertak garang odamlarning tushunmovchiliklari va kulguli vaziyatlari haqida hikoya qiladi.
Ushbu darslik gruntlar haqidagi muhandislik-geologiya fanining asosiy tushunchalarini, rivojlanish tarixini, gruntlarning tarkibi, tuzilishi, xossalari, tasnifi, grunt massivlari hamda ularning o'zaro ta'sirlari va mexanik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Darslikda gruntlarning kimyoviy, fizik-mexanik va biotik xossalariga alohida urg'u berilgan. Shuningdek, gruntlarning namlik, gaz va tirik komponentlarining ta'siri, ularning mexanik mustahkamligi, plastikligi, yopishqoqligi, hamda suvga chidamliligi kabi muhim xususiyatlari atroflicha yoritilgan.
Ushbu darslik «Gidrogeologiya va muhandislik geologiyasi» bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun mo'ljallangan bo'lib, unda insonning geologik faoliyati va gruntshunoslikning rivojlanishi, gruntlarning qattiq komponentlari va uning elementlari o'lchami, morfologik xususiyati va miqdoriy nisbati, suyuq komponentlari, tabiiy namligi va ularning xossalariga ta'siri, gazli va tirik komponentlari, fizik-kimyoviy-mexanik xossalari, mustahkamligi, tasnifi, qoya-tog', dispers, gilli va changli gruntlar, sho'rlangan va sun'iy gruntlar, grunt massivi kabilar yoritilgan. Darslikdan qurilish sohasiga tegishli tashkilot xodimlari, oliy o'quv yurtlarining professor-o'qituvchilari, katta ilmiy xodim-izlanuvchilari, bakalavriat va magistratura talabalari, shuningdek ilmiy-tadqiqot institutlari olimlari va muhandislari qo'llanma sifatida foydalanishlari mumkin.